246
Yuqorida aytilganlarga muvofiq xavfsizlik qoidalari talablariga
ko‘ra elektr uskunalarning metall qobiqlarini ishonchli va doimiy
maxsus o‘tkazgichlar orqali yerga ulash ko‘zda tutilishi kerak. Bu
himoyaviy zaminlash bo‘ladi.
Himoyaviy zaminlash deb elektr uskunalarning kuchlanish ostida
bo‘lmagan va turli sabablarga ko‘ra kuchlanish o‘tib
qoladigan qism-
larini zaminlash tarmog‘i orqali yerga ulanishiga aytiladi. Himoyaviy
zaminlashning asosiy vazifasi tasodifan elektr uskunalarning qobig‘iga
o‘tib qolgan kuchlanishni xavfsiz miqdorgacha pasaytirish hisoblanadi.
Bu bilan odamlarni tok urishidan himoya qilinadi.
Xavfsizlik
qoidalariga
asosan, odamlarning
xavfsizligini
ta’minlash uchun, konchilik korxonalarida barcha elektr uskunalar-
ning, mashina va mexanizmlarning metall qobiqlari zaminlanishi
lozim. Shu bilan birga elektr uskunalari va elektr tarmoqlari bo‘lgan
lahimlarda joylashgan elektr uskunalarga tegishli bo‘lmagan
metall
buyumlar ham zaminlanishi kerak. Zaminlash uchun himoyaviy
zaminlash tizimi o‘tkaziladi. Himoyaviy zaminlash tizimi markaziy
zaminlash qurilmasi, zaminlash tarmog‘i va mahalliy zaminlash
qurilmalaridan iborat bo‘ladi. Zaminlash
qurilmalari sifatida turli
shakldagi o‘tkazgichlar qo‘llaniladi va ular qarshiligi kam bo‘lgan
yerlarga o‘rnatiladi. Zaminlash tarmog‘i sifatida alohida o‘tkazilgan
simlar, kabellarning zirhlari va zaminlash tolalari qo‘llaniladi.
Himoyaviy zaminlash tizimi qarshiligi ochiq konlarda 4 Om va
yer osti lahimlarida 2 Om dan oshmasligi lozim.
Yer osti kon korxonalarining yer osti lahimlarida uzluksiz
himoyaviy zaminlash tizimi o‘tkaziladi (10.16–rasm). Yer osti
himo-
yaviy zaminlash tizimi quyidagi tashkil etuvchilardan iborat bo‘ladi:
1) asosiy (markaziy) zaminlash qurilmalari;
2) mahalliy zaminlash qurilmalari;
3) elektr uskunalarning qobiqlarini zaminlagichlar bilan va
zaminlagichlarning o‘zaro ulash uchun
xizmat qiladigan zaminlash
tarmog‘i.
Zaminlash qurilmalarining qarshiligini kamaytirish uchun ularni
suvda yoki nam yerda joylashtiriladi. Asosiy zaminlash qurilmalari
zumfda va stvol oldi hovlisidagi suv yig‘ish havzasida joylashtiriladi.
Asosiy zaminlash qurilmasi uchun po‘lat tunuka qo‘llanilib, yuzasi
0,75 m
2
, qalinligi 5 mm, uzunligi 2,5 m dan kam bo‘lmasligi kerak.
247
Asosiy zaminlash qurilmalari bir–biri bilan po‘lat o‘tkazgich
vositasida ulanadi. O‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzasi 100 mm
2
dan kam bo‘lmasligi kerak. Mahalliy zaminlash qurilmalari uchastka
transformator podstansiyalari va
taqsimlovchi punktlar oldida,
lahimlardagi suv oqadigan ariqlarda joylashtiriladi. Mahalliy
zaminlash qurilmalari uchun po‘lat polosa qo‘llanilib yuzasi 0,6 m
2
,
qalinligi 3 mm, uzunligi 2,5 m dan kam bo‘lmasligi lozim.
Ariqlari bo‘lmagan lahimlarda zaminlash qurilmalari uchun
po‘lat quvur qo‘llaniladi. Quvur chuqurligi 1,4 m dan kam bo‘lmagan
shpurga joylashtiriladi va diametri 30 mm, uzunligi 1,5 m dan kam
bo‘lmasligi kerak. Quvurning sathida turli balandlikda joylashgan 20
tadan kam bo‘lmagan diametri 5 mm dan kam bo‘lmagan teshiklar
bo‘lishi kerak. Quvurning ichi va yon atroflari qum yoki 6:1
nisbatda
tuz bilan aralashgan boshqa gigroskopik material bilan to‘ldirilishi
lozim. Bular doim nam holatda bo‘lishi kerak. Markaziy yer osti
podstansiyasi (MEP) kamerasida po‘lat shinadan zaminlash konturi
o‘tkaziladi. Shinaning ko‘ndalang kesim yuzasi 30x3 mm dan kam
bo‘lmasligi kerak. Bu konturga MEP dagi barcha elektr uskunalar
qobiqlari alohida o‘tkazgichlar vositasida ulanadi. Bu o‘tkazgichlar-
ning ko‘ndalang kesim yuzasi 50 mm
2
dan kam bo‘lmasligi kerak.
Konturni ko‘ndalang kesim yuzasi 100 mm
2
dan kam bo‘lmagan
o‘tkazgich
vositasida, asosiy zaminlash qurilmalarini ulovchi o‘tkaz-
gichga ulanadi. Uchastka transformator podstansiyasi va taqsimlovchi
punktlarda zaminlovchi po‘lat polosalar o‘ranatiladi. Bularning
ko‘ndalang kesim yuzasi 50 mm
2
dan kam bo‘lmasligi kerak. Bu
polosalarga elektr uskunalarning qobiqlari alohida ko‘ndalang kesim
yuzasi 50 mm
2
dan kam bo‘lmagan o‘tkazgichlar orqali ulanadi.
Polosalarning ko‘ndalang kesim yuzasi 50 mm
2
dan kam bo‘lmagan
o‘tkazgich bilan mahalliy zaminlash qurilmalariga ulanadi. Kabellarni
ulovchi muftalar ham mahalliy zaminlash qurilmalariga shunday
ulanadi. Zaminlash tarmog‘i uchastka transformator
podstansiyasi va
taqsimlovchi punktlardagi elektr uskunalargacha MEP dagi tegishli
komplekt taqsimlovchi qurilmalardan o‘tkaziladigan zirhli kabelning
po‘lat zirhi va qo‘rg‘oshinli qoplamasi orqali va taqsimlovchi
punktdagi tegishli puskateldan iste’molchigacha (kombayn, konveyer
h.k) o‘tkazilgan egiluvchan kabelning to‘rtinchi
zaminlovchi simi
248
orqali amalga oshiriladi. Zaminlovchi tarmoqlarning uchlari tegishli
elektr uskunalar qobiqlariga ulanadi.
Ochiq kon korxonalarida ham uzluksiz himoyaviy zaminlash
tizimi o‘tkazilishi va qarishiligi 4 Om dan oshmasligi kerak. Ochiq kon
korxonalari himoyaviy zaminlash tizimi yuqori va past kuchlanishli
elektr uskunalar uchun umumiy bo‘ladi va quyidagilardan tashkil
topadi:
1) asosiy (markaziy) zaminlash qurilmalari;
2) mahalliy zaminlash qurilmalari;
3) zaminlash tarmoqlari.
