–rasm. Bir faza kuchlanishi o‘tib qolgan elektr uskuna metall

246
Yuqorida aytilganlarga muvofiq xavfsizlik qoidalari talablariga 
ko‘ra elektr uskunalarning metall qobiqlarini ishonchli va doimiy 
maxsus o‘tkazgichlar orqali yerga ulash ko‘zda tutilishi kerak. Bu 
himoyaviy zaminlash bo‘ladi.
 
Himoyaviy zaminlash deb elektr uskunalarning kuchlanish ostida 
bo‘lmagan va turli sabablarga ko‘ra kuchlanish o‘tib qoladigan qism-
larini zaminlash tarmog‘i orqali yerga ulanishiga aytiladi. Himoyaviy 
zaminlashning asosiy vazifasi tasodifan elektr uskunalarning qobig‘iga 
o‘tib qolgan kuchlanishni xavfsiz miqdorgacha pasaytirish hisoblanadi. 
Bu bilan odamlarni tok urishidan himoya qilinadi. 
 
Xavfsizlik 
qoidalariga 
asosan, odamlarning 
xavfsizligini 
ta’minlash uchun, konchilik korxonalarida barcha elektr uskunalar-
ning, mashina va mexanizmlarning metall qobiqlari zaminlanishi 
lozim. Shu bilan birga elektr uskunalari va elektr tarmoqlari bo‘lgan 
lahimlarda joylashgan elektr uskunalarga tegishli bo‘lmagan metall 
buyumlar ham zaminlanishi kerak. Zaminlash uchun himoyaviy 
zaminlash tizimi o‘tkaziladi. Himoyaviy zaminlash tizimi markaziy 
zaminlash qurilmasi, zaminlash tarmog‘i va mahalliy zaminlash 
qurilmalaridan iborat bo‘ladi. Zaminlash qurilmalari sifatida turli 
shakldagi o‘tkazgichlar qo‘llaniladi va ular qarshiligi kam bo‘lgan 
yerlarga o‘rnatiladi. Zaminlash tarmog‘i sifatida alohida o‘tkazilgan 
simlar, kabellarning zirhlari va zaminlash tolalari qo‘llaniladi.
Himoyaviy zaminlash tizimi qarshiligi ochiq konlarda 4 Om va 
yer osti lahimlarida 2 Om dan oshmasligi lozim. 
Yer osti kon korxonalarining yer osti lahimlarida uzluksiz 
himoyaviy zaminlash tizimi o‘tkaziladi (10.16–rasm). Yer osti
himo-
yaviy zaminlash tizimi quyidagi tashkil etuvchilardan iborat bo‘ladi:
1) asosiy (markaziy) zaminlash qurilmalari; 
2) mahalliy zaminlash qurilmalari; 
3) elektr uskunalarning qobiqlarini zaminlagichlar bilan va 
zaminlagichlarning o‘zaro ulash uchun xizmat qiladigan zaminlash 
tarmog‘i. 
Zaminlash qurilmalarining qarshiligini kamaytirish uchun ularni 
suvda yoki nam yerda joylashtiriladi. Asosiy zaminlash qurilmalari 
zumfda va stvol oldi hovlisidagi suv yig‘ish havzasida joylashtiriladi. 
Asosiy zaminlash qurilmasi uchun po‘lat tunuka qo‘llanilib, yuzasi
0,75 m
2
, qalinligi 5 mm, uzunligi 2,5 m dan kam bo‘lmasligi kerak. 

247
Asosiy zaminlash qurilmalari bir–biri bilan po‘lat o‘tkazgich 
vositasida ulanadi. O‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzasi 100 mm
2
dan kam bo‘lmasligi kerak. Mahalliy zaminlash qurilmalari uchastka 
transformator podstansiyalari va taqsimlovchi punktlar oldida, 
lahimlardagi suv oqadigan ariqlarda joylashtiriladi. Mahalliy 
zaminlash qurilmalari uchun po‘lat polosa qo‘llanilib yuzasi 0,6 m
2
, 
qalinligi 3 mm, uzunligi 2,5 m dan kam bo‘lmasligi lozim. 
Ariqlari bo‘lmagan lahimlarda zaminlash qurilmalari uchun 
po‘lat quvur qo‘llaniladi. Quvur chuqurligi 1,4 m dan kam bo‘lmagan 
shpurga joylashtiriladi va diametri 30 mm, uzunligi 1,5 m dan kam 
bo‘lmasligi kerak. Quvurning sathida turli balandlikda joylashgan 20 
tadan kam bo‘lmagan diametri 5 mm dan kam bo‘lmagan teshiklar 
bo‘lishi kerak. Quvurning ichi va yon atroflari qum yoki 6:1 nisbatda 
tuz bilan aralashgan boshqa gigroskopik material bilan to‘ldirilishi 
lozim. Bular doim nam holatda bo‘lishi kerak. Markaziy yer osti 
podstansiyasi (MEP) kamerasida po‘lat shinadan zaminlash konturi 
o‘tkaziladi. Shinaning ko‘ndalang kesim yuzasi 30x3 mm dan kam 
bo‘lmasligi kerak. Bu konturga MEP dagi barcha elektr uskunalar 
qobiqlari alohida o‘tkazgichlar vositasida ulanadi. Bu o‘tkazgichlar-
ning ko‘ndalang kesim yuzasi 50 mm
2
dan kam bo‘lmasligi kerak. 
Konturni ko‘ndalang kesim yuzasi 100 mm
2
dan kam bo‘lmagan 
o‘tkazgich vositasida, asosiy zaminlash qurilmalarini ulovchi o‘tkaz-
gichga ulanadi. Uchastka transformator podstansiyasi va taqsimlovchi 
punktlarda zaminlovchi po‘lat polosalar o‘ranatiladi. Bularning 
ko‘ndalang kesim yuzasi 50 mm
2
dan kam bo‘lmasligi kerak. Bu 
polosalarga elektr uskunalarning qobiqlari alohida ko‘ndalang kesim 
yuzasi 50 mm
2
dan kam bo‘lmagan o‘tkazgichlar orqali ulanadi. 
Polosalarning ko‘ndalang kesim yuzasi 50 mm
2
dan kam bo‘lmagan 
o‘tkazgich bilan mahalliy zaminlash qurilmalariga ulanadi. Kabellarni 
ulovchi muftalar ham mahalliy zaminlash qurilmalariga shunday 
ulanadi. Zaminlash tarmog‘i uchastka transformator podstansiyasi va 
taqsimlovchi punktlardagi elektr uskunalargacha MEP dagi tegishli 
komplekt taqsimlovchi qurilmalardan o‘tkaziladigan zirhli kabelning 
po‘lat zirhi va qo‘rg‘oshinli qoplamasi orqali va taqsimlovchi 
punktdagi tegishli puskateldan iste’molchigacha (kombayn, konveyer 
h.k) o‘tkazilgan egiluvchan kabelning to‘rtinchi zaminlovchi simi 

248
orqali amalga oshiriladi. Zaminlovchi tarmoqlarning uchlari tegishli 
elektr uskunalar qobiqlariga ulanadi. 
Ochiq kon korxonalarida ham uzluksiz himoyaviy zaminlash 
tizimi o‘tkazilishi va qarishiligi 4 Om dan oshmasligi kerak. Ochiq kon 
korxonalari himoyaviy zaminlash tizimi yuqori va past kuchlanishli 
elektr uskunalar uchun umumiy bo‘ladi va quyidagilardan tashkil 
topadi: 
1) asosiy (markaziy) zaminlash qurilmalari; 
2) mahalliy zaminlash qurilmalari; 
3) zaminlash tarmoqlari. 

Download 7,14 Mb.