O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. L. Haqberdiyev kon korxonalarini elektrlashtirish

242
η
ek.el
– elektrodning ekranlash koeffisiyenti ma’lumotnomadan 
olinadi. 
Elektrodlar va ularni ulovchi metal polosadan tashkil topgan 
takroriy zaminlagichning haqiqiy qarshiligi aniqlanadi: 
el
el
ek
el
n
n
ek
R
m
R
R
R
.
.
2
1
1
)
(







, Om
(10.12)
Nol simi tanlanadi. Buning uchun uning qarshiligi hisoblanadi. 
ETQ talabalariga ko‘ra nol simining qarshiligi elektr tarmoq 
qarshiligining ikki barobaridan oshmasligi kerak ya’ni: 
t
n
R
R
2

(10.13)
bu yerda
: R
n
– nol simining qarshiligi, Om. 
R
t
– elektr tarmoqlarning qarshiligi, Om. 
Elektr tarmoqlarning aktiv va induktiv qarshiliklari hisoblanadi: 
l
r
R
t


0
, Om 
l
х
х
t


0
, Om (10.14)
bu yerda: 
r
o
– elektr tarmoqning solishtirma aktiv qarshiligi, Om/km. 
x
o
– elektr tarmoqning solishtirma induktiv qarshiligi Om/km.
l
– elektr tarmoqning uzunligi, km. 
R
n
qarshiligini hisoblab topilgandan keyin, uning miqdoridan 
kelib chiqib nol simining turi tanlanadi. 
Nol simining aktiv va induktiv qarshiliklari hisoblanadi: 
l
r
R
n


0
, Om
l
x
x
n


0
, Om (10.15)
bu yerda: 
r
o
– nol simining solishtirma aktiv qarshiligi, 
ma’lumotnomadan olinadi Om/km. 
x
o
– nol simining solishtirma induktiv qarshiligi, ma’lumotno-
madan olinadi Om/km. 
Faza – nol xalqasi qarshiligi hisoblanadi: 
2
2
)
(
)
(
n
k
n
k
n
x
x
R
R
Z




, Om (10.16)

243
Bir fazali qisqa tutashuv toki hisoblanadi: 
)
3
1
(
3
)
1
(
2
)
1
(
t
x
q
z
z
U
I


, A
(10.17)
bu yerda: U
2
– tarmoqning ikkilamchi kuchlanishi, V; 
Z
(1)
t
– transformatorning qarshiligi, ma’lumotnomadan olinadi, 
Om. 
Himoya apparatlarining ustavka toki tekshiriladi: 
uz
q
I
I

)
1
(
– bo‘lishi kerak. 
bu yerda:
s
n
uz
I
I
.
3

Nol simidagi kuchlanish pasayish hisoblanadi. 
n
q
n
z
I
U



)
1
(
,
V (10.18)
bu yerda:
2
2
n
n
n
x
R
z


nol simining to‘liq qarshiligi, Om. 
Transformatorning neytral nuqtasi oldidagi tegishli kuchlanishi. 
,
2
1
0
0
R
R
R
R
U
U
o
n
t










V (10.19)
Dvigatellar qobiqlari oldidagi tegishli kuchlanishi: 
,
2
1
1
1
R
R
R
R
U
U
o
n
t










V;
,
2
1
2
2
R
R
R
R
U
U
o
n
t










V (10.20)
Hisoblangan miqdorlar ma’lumotnomada keltirilgan ruxsat etil-
gan miqdorlar bilan solishtiriladi. 
Bunda,
,
.
t
e
r
U
U

,
1
.
t
e
r
U
U

2
.
t
e
r
U
U

shartlar bajarilishi
kerak.
Shartlar 
bajarilmasa 
zaminlagichlar 
va 
nol 
simining 
qarshiliklarini kamaytirish lozim bo‘ladi. 
10.3. Himоyaviy zаminlаsh 
 
Konchilik korxonalari elektr ta’minot tizimida neytrali yerdan 
izolyatsiyalangan va neytrali yerga ulangan uch fazali o‘zgaruvchan 
tok tarmoqlari qo‘llaniladi. 

244
Yer osti konchilik korxonalari yer osti lahimlarida past 
kuchlanishli va yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlarida, shuningdek 
yer yuzasida 6–35 kV li elektr tarmoqlarda neytrali yerdan 
izolyatsiyalangan uch fazali o‘zgaruvchan tok tizimi qo‘llaniladi. 
Ochiq kon korxonalari ichidagi ishlab chiqarish hududida past 
kuchlanishli va yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlarda, shuningdek 
yerning ustidagi 6–35 kV li elektr tarmoqlarda neytrali yerdan 
izolyatsiyalangan uch fazali o‘zgaruvchan tok tizimi qo‘llaniladi. 
Bunday elektr tarmoqlarda qo‘llaniladigan elektr uskunalarning metall 
qobiqlariga turli sabablarga ko‘ra kuchlanish o‘tib qolishi mumkin. 
Elektr uskuna qobig‘i yerdan izolyatsiyalangan bo‘lsa, unga odam 
tegsa va odam elektr tokini o‘tkazuvchan yerda turgan bo‘lsa, metall 
qobiqqa o‘tib qolgan kuchlanish ta’siri ostida hosil bo‘lgan tokning 
to‘liq miqdori odam orqali yerga o‘tadi. (10.14–rasm). 
r
z
r r r
x
s
x
s
x
s
R
o

Download 7,14 Mb.