153
tasnifi keltiriladi. Kirim va chiqim qismlari esa yanada konkretlashtirilishi
mumkin.
Asosiy fondlarning qoldiq qiymati bo`yicha
balansida barcha
ko`rsatkichlar qoldiq qiymatlarda qatnashib, chiqim qismida qo`shimcha yillik
amortizatsiya ajratmalari keltiriladi.
SHunday qilib asosiy fondlar balanslarini
quyidagicha formula tarzida
keltirish mumkin:
- to`la boshlang’ich qiymatda:
F
0
+F
k
-F
ch
=F
№
- qoldiq qiymatda:
F
0
1
+F
k
-F
ch
1
-A=F
№
1
bu erda, F
0
va F
1
– asosiy fondlarning yil boshi va oxiridagi to`la
boshlang’ich qiymatlari;
F
k
va F
ch
– kiritilgan va chiqib ketgan asosiy fondlarning to`la
boshlang’ich qiymatlari;
F
0
1
va F
1
1
– asosiy fondlarning yil boshi va oxiridagi qoldiq qiymatlari;
F
ch
1
– chiqib ketgan asosiy fondlarning qoldiq qiymati;
A – yillik amortizatsiya ajratmalari.
Asosiy fondlarning balanslaridagi ko`rsatkichlardan foydalanib ularning
xolati va takror ishlab chiqarilishi (xarakati) ko`rsatkichlarini hisoblash mumkin.
Asosiy fondlarning xolat ko`rsatkichlarini eskirish va yaroqlilik
koeffitsientlari ifodalaydi:
K
esk
=F-F
1
/F x 100; K
yaroq
=F
1
/F x 100
K
esk
+K
yaroq
=100%
Xolat ko`rsatkichlari odatda yil
boshiga va oxiriga hisoblanib, ularni
taqqoslash asosiy fondlarning xolati qay tarzda o`zgarganligini aniqlashga
imkon beradi.
Eskirish koeffitsienti yaroqlilik koeffitsienti bilan uzviy bog’liqdir.
eskirish koeffitsienti qancha kichik bo`lsa, yaroqlilik koeffitsienti shuncha katta
bo`ladi va aksincha. Agar koeffitsient «1»dan eskirish
koeffitsientini ayirib
tashlasak, yaroqlilik koeffitsientiga ega bo`lamiz.
Asosiy fondlarning xarakatini yangilash va chiqib ketish koeffitsientlari
ifodalaydi:
K
yang
=F
yang
/F
1
x 100; K
chiq
=F
chiq
/F
0
x 100
Bu erda, F
yang
va F
chiq
- yil davomida yangidan kiritilgan va chiqib ketgan
asosiy fondlarning to`la boshlang’ich qiymatlari.
Bu ko`rsatkichlar asosiy fondlar balansi ma’lumotlari asosida tuziladi.
Asosiy fondlar to`liq qiymati bo`yicha balansi (mln.so`m):
Yil
boshidagi
xajmi
Yil davomida kiritiladi
Yil davomida chiqariladi
Yil
oxiridagi
xajmi
Jami
SHu jumladan
yangi asosiy
fondlar
Jami
SHu jamladan
eski asosiy
fondlar
yo`qotildi
4250
1230
600
200
150
5280
154
Balans ma’lumotlari asosida asosiy fondlar xarakati va xolatini
ifodalovchi ko`rsatkichlarni hisoblaymiz:
1. Kiritish K
t
=1230/5280 x 100 = 23,2%
2. Yangilash K
t
=600/5280 x 100 = 11,4%
3. Chiqarish K
t
=200/4250 x 100 = 4,7%
4. Yo`qotish K
t
=150/4250 x 100 = 3,5%
5. Yaroqlilik K
t
yil oxiriga
=3850/5280 x 100 = 72,9%
6. Eskirish K
t
yil oxiriga
=1430/5280 x 100 = 27,1%
Xuddi shunday ko`rsatkichlarni yil boshiga
nisbatan ham hisoblash
mumkin. Umuman, eskirish koeffitsienti asosiy fondlar qiymatining mahsulotga
o`tkazilgan qismini, yaroqlilik koeffitsienti esa asosiy fondlarning foydalanish
mumkin bo`lgan qismi qiymatini ifodalaydi.
