O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

Download 3,01 Mb. Pdf ko'rish
bet	124/141
Sana	20.12.2023
Hajmi	3,01 Mb.
	#124927

1 ... 120 121 122 123 124 125 126 127 ... 141

Bog'liq
Ochilov Sh.B, Yuldasheva S.N, Norova S.Y. Statistika

Yalpi qo`shilgan qiymat (YAQQ)

Oraliq iste`mol – ishlab chiqarish jarayonida sarflangan tovar va xizmatlar
qiymati, masalan, ishlab chiqarishda sarflangan xomashyo, materiallar, yoqilg’i,
energiya, asbob-uskunalar qiymati, shuningdek, reklama agentliklari, yuridik
konsultatsiyalar, transport agentliklari va h.k. xizmatlari uchun to`lovlar va h.k.
Imoratlar, uskunalar va mashinalar ijarasi uchun to`lovlar ham oraliq
iste`molning muhim moddasi hisoblanadi. Lekin asosiy kapital iste`moli oraliq
iste`mol hisoblanmaydi. Oraliq iste`mol qiymati oxirgi foydalanish bahosida
hisoblanadi va unga barcha savdo-transport ustamalari ham qo`shiladi.
Shuni qayd qilish lozimki, oraliq iste`mol sotib olingan vaqtidagi baho
bilan emas, balki ishlab chiqarishda foydalanilgan vaqtdagi baho bilan o`lchanadi.
Yalpi qo`shilgan qiymat (YAQQ) – iqtisodiy faoliyatning muhim
ko`rsatkichi bo`lib, u ishlab chiqarish hisoblamasining balanslashtiruvchi moddasi
hisoblanadi va ishlab chiqarish bilan oraliq iste`mol orasidagi farq sifatida
aniqlanadi. Agar ishlab chiqarish asosiy baholarda (mahsulotlarga subsidiyalar
qo`shilib, soliqlar ayrilgan holda) baholangan bo`lsa, YAQQ ham shu baholarda
baholanadi, agar u ishlab chiqaravchi bahosida baholangan bo`lsa (mahsulotlarga
soliqlar qo`shilib, lekin qo`shilgan qiymat soliqlari, subsidiyalarni hisobga
olmagan holda) YAQQ ham shu baholarda baholanadi. Keng ma`noda barcha
sektor va tarmoqlar YAQQ yig’indisi YAlpi ichki mahsulotga teng. Ammo
amalda YAIM va YAQQni baholashdagi o`ziga xos xususiyatlarni e`tiborga olib,
ular orasidagi bog’lanishni quyidagicha izohlash mumkin:
GDP = VA + N – S
bunda,
GDP – yalpi ichki mahsulot;
VA – asosiy baholarda hisoblangan iqtisodiy barcha sektorlarning
yalpi qo`shilgan qiymati;
N – mahsulotlarga bo`lgan barcha soliqlar summasi;
S – mahsulotlarga bo`lgan subsidiyalar.
Agar YAQQ ishlab chiqaaivchi bahosida baholangan bo`lsa, YAQQ va
YAIM orasidagi bog’lanish quyidagicha bo`ladi:
GDP = VA + VAT + V

179
bunda,
VA – ishlab chiqamvchilar bahosida hisoblangan iqtisodiyotning
barcha sektorlari yalpi qo`shilgan qiymati;
VAT – qo`shilgan qiymat solig’i;
V – import solig’i – import subsidiyasi.

Download 3,01 Mb.

1 ... 120 121 122 123 124 125 126 127 ... 141

Download 3,01 Mb.

Pdf ko'rish