15
3.1-rasm. Metallarni elektrolitik qoplama qoplash sxemasi:
1-anod; 2-katod (detal); 3-vanna; 4-elektrolit.
Elektrolizda cho‗kadigan metall massasi
q Faradey qonuniga ko‗ra
ushbu formuladan aniqlanadi.
Elektrolita,
metall ionlaridan tashqari, bosh qa zaryadlangan
zarralar - vodorod, metall gidroksidlari va xokazolar ham
bor. Ular
muqarrar
elektr
energiyasi
nobudgarchiligiga
olib
keladi.
Bu
nobudgarchlik quyidagi koeffitsiyent bilan hisobga olinadi:
η = (G
2
-G
1
)/q
bu yerda:
G
2,
G
1
— mos ravishda elektrolizdan oldingi va keyingi detal
massasi, g.
Elektroliz (metallning cho‗kish) jarayonining vaqti (soat)
qoplanayotgan qatlamning qalinligiga qarab ushbu formuladan aniqlanadi:
I
cho‘q
=1000γh/(αηD
k
),
bu yerda: D
k
— detalning katod zichligi, A/dm
2
;
h— qoplama qatlamining
qalinligi, mm;
γ— qoplama metallining zichligi, g/sm
3
.
Maxsus xromlash jarayonlari. G‗
ovakdor xromlash.
Katta bosim va
yuqori haroratda va kam moyda ishlaydigan detallarning yeyilishga
chidamliligini oshirish uchun qo‗llaniladi. G‗ovakdor xrom sirtida moy
kirib borishi uchun yetarli kenglikdagi ko‗p miqdorda g‗ovaklar yoki
darzlar to‗ri maxsus hosil qilinadigan qoplamadan iborat. Uni mexanik,
kimyoviy va elektr-kimyoviy usullar bilan hosil qilish mumkin.
Elektr-
kimyoviy usul eng keng qo‗llaniladi. Ayni usulning mohiyati shundaki,
xrom yaltiroq xromlash rejimida cho‗ktiriladi. Bunda qoplamada
mikrodarzlar to‗ri yuzaga keladi. Ularni kengaytirish va chuqurlashtirish
16
uchun qoplamaga tarkibi xromlashdagi kabi bo‗lgan
elektrolitda anod
bilan ishlov beriladi. Xromlash va anod bilan ishlov berish rejimiga ko‗ra
g‗ovaklarning ikki turini: ariqchalar hamda nuqtalar ko‗rinishidagi
g‗ovaklarni hosil qilish mumkin. G‗ovakdor qoplamalar olish uchun detal
universal elektrolitda tokning 4O...50=A/dm
2
zichligida xromlanadi, keyin
vannaning qutbiyligi o‗zgartiriladi va o‗sha tok zichligida anod bilan
ishlov beriladi. Ariqchalar ko‗rinishidagi g‗ovaklar elektrolitning
58...62°C haroratida va 6...9 daqiqa anod bilan ishlov berib,
nuqtalar
ko‗rnishidagi g‗ovaklar esa mos ravishda 50...52°C da va 10...12 daqiqa
ishlov berib hosil qilinadi. G‗ovakdor qoplamalardan o‗lchamli
xromlashda, masalan, porshen halqalarini xromlashda foydalaniladi.
Ularning qalinligi 0,1...0,15 mm ga yetadi. Halqalarni g‗ovakdor qilib
xromlash ularning yeyilishga chidamliligini 2...3 barobar, gilzalarnikini
esa 1,5 barobar oshiradi.
G‗ovakdor xrom bilan qoplangan detallarning vodorod mo‗rtligini
bartaraf etish va g‗ovaklarini moy bilan to‗ldirish
maqsadida ularga
150...200°C gacha qizdirilgan moyda 1...2 soat ishlov beriladi.
