6
ko‗rsatishi mumkin (shuning uchun ishlab chiqarishda bunday eritmadan
foydalanilganda, albatta majburiy havoni so‗rib shamollatuvchi qurilma
bo‗lishi shart).
Bu eritmalarning bug‗lanish jarayonini
alanga va yoruglik ham
kuchaytiradi. Shuning uchun ularni yorug‗lik o‗tkazmaydigan idishlarda
saqlash maslahat beriladi. Ishlab chiqarishda perxloretilen, uchxloretilenga
nisbatan ko‗proq qo‗llaniladi, chunki uning salbiy xususiyatlari nisbatan
kamroq.
Bu vositalar yordamida mahsulotni tozalash uchun tozalanadigan
mahsulot eritmaga solib qo‗yiladi. Benzin, spirt va kerosinni qizdirish
mumkin emas, uchxloretilen va perxloretilenni esa ta‘sir kuchini oshirish
uchun qizdiriladi.
Eritish vositalar bilan yog‗larga ishlov berilgandan so‗ng, mahsulot
besh minut mobaynida nashatir spirtining suvdagi eritmasida qaynatiladi.
So‗ngra, shu suyuqlikda yuvilib yog‗dan tozalanadi. Ishlatilgan eritmalar
ingichka
idishlarda saqlanadi, bu quyqalarning cho‗kishiga qulaylik
yaratadi.
Yog‗dan tozalash vositalar sifatida quyidagilar qo‗llaniladi:
O‗yuvchi natriy - NaOH va o‗yuvchi kaliy birikmalari bir xil ta‘sir
etadi. Kuchli yog‗dan tozalovchi vosita hisoblanadi, lekin inson terisi va
metallni ham yemirishi mumkin.
Nashatir spirti - NH
4
OH kuchli ishqor hisoblanadi. U qimmatbaho
bo‗lmagan metallarni ham yemirishi mumkin, lekin yog‗dan yaxshi
tozalaydi. O‗yuvchi natriy va o‗yuvchi
kaliyga nisbatan, nashatir spirtini
inson terisiga kamroq xavfi bor.
Sionli kaliy - KCN va sionli natriy - NaCN, bu birikmalar faqatgina
yog‗ni yaxshi eritmasdan balki, metall oksid pardalarini ham parchalashi
mumkin. Bularning kamchiligi inson hayotiga o‗ta zaharli ta‘sir etishidir.
Soda - Na
2
CO
3
va potash -K
2
CO
3
kuchsiz ta‘sir etadigan ishqorlar,
lekin inson hayotiga va metallga salbiy ta‘sir ko‗rsatmaydi.
Hozirgi kunda ishqorlar o‗rnini turli tabiiy yoki sun‘iy
vositalar
egallab bormoqda. Ular kuchli yog‗ eritish xususiyati bilan birgalikda
ishqorlarning salbiy xossalaridan xolidir.
Ishqorlar suvda eritma holatida qo‗llaniladi. Bu eritmalarga
mahsulotlar solinib qaynatiladi, chunki harorat ortishi bilan yog‗larni
erishi va tozalanishi jaddallashadi. So‗ngra mahsulot ishqorlardan olinib,
tozalab yuviladi.
Eritmalarni tindirilib, yana tozalash ishlarida qo‗llash mumkin.
7
Ultratovush yordamida tozalash. Bu jarayonda mahsulot tozalansa,
jarayonning borishi cho‗tka bilan tozalashga nisbatan ancha tezlashadi,
ishning sifati esa ortadi.
Bu usul ayniqsa ta‘mirlash
korxonalarida, detallarni saralashdan va
ta‘mirlashdan avval tozalashda juda keng qo‗llaniladi. Hozirgi kunda, bu
usulda yuvish ishlarini bajaruvchi kichik qurilmalar ham ko‗payib
bormoqda. Bunda ultratovushning tebranishi natijasida mahsulot yuzasi va
uning chekka yuzalariga joylashib olgan ifloslar chiqariladi, yog‗ esa
erituvchi eritma bilan tozalanadi.
Keng qo‗llaniladigan ultratovushli tozalash qurilmasi (1.1-rasm),
yuvush vositalari yordamida ishlaydi. Suyuqlik haydovchi (
5) yordamida
suyuqlik har doim harakatda bo‗ladi. Naycha (
9) orqali eritma yuvish
muhitiga yo‗naladi, bu yerda mahsulotlar solingan
I - IV savatlar
joylashgan va ular oqim yo‗nalishi ta‘sirida bo‗lib,
iflosdan tozalanishni
jadallashtiradi, ajralib chiqqan ifloslar esa, tindirgichga (
3) yig‗iladi.
To‗siq ortida joylashgan naycha orqali, bir oz tingan eritma, suyuqlik
so‗ruvchi qurilma orqali so‗rilib, filtrda (
7) tozalanib, yana tozalash uchun
yuboriladi.
1.1-rasm. Ultratovush yordamida ishlovchi tozalash qurilmasi:
1 - vanna;
2 - to‗siq;
3 - tindirg‗ich;
4 - elektrodvigatel;
5 - suyuqlik
haydovchi qurilma;
6 - ultiratovush yo‗naltiruvchi kallak;
7 - filtr;
8 - ultratovush qurilmasi;
9 - naycha;
I-IV - mahsulot uchun savatchalar.
Mahsulotlar, suyuqlikni harakatiga nisbatan qarama-qarshi yo‗nalish
bo‗yicha harakatlanadi. Tozalanadigan mahsulotlar metall savatchalarga
zich joylashtiriladi va savatchalar o‗z o‗qi atrofida 2 ayl/min tezlik bilan,
aylanma harakatda bo‗ladi. Savatchalar vannaga qo‗yilishidan avval,
8
eritmaga botirib olinadi.
III holatda joylashgan savatcha ultratovush ta‘siri
ostida bo‗ladi. Ultratovush tarqatuvchi kallakdan (
6), 800 kGs chastotali
tebranishga ega ultratovush tarqalib turadi. Boshqa mexanik jilolash
usullariga
nisbatan, ultratovush yordamida tozalashda, ultratovush
to‗lqinlari mahsulotning turlicha chuqurlikdagi har-bir yuzasigacha, turli
notekis ko‗rinishdagi ariqchalarga, ya‘ni boshqa usul bilan tozalash o‗ta
murakkab bo‗lgan yuzalargacha yetib borib ishlov berish qobiliyatiga ega.
Ultratovush yordamida mahsulotlar tozalangandan so‗ng,
IV holatga yetib
kelgan mahsulot toza eritmada yuviladi. So‗ngra yuvilgan detal
savatchadan chiqarib olinadi va qolgan savatchalar harakatlantiriladi.
Bo‗shatilgan savatchalar yangi mahsulotlar bilan to‗ldirilib, tozalash uchun
vannaga solinadi (
I holat).
1.2-rasm. Kichik hajmdagi ultratovush qurilmasi:
1-elektro qurilma; 2-ultratovushli qurilma; 3-konteyner.
Ultratovush to‗lqinlarini inson eshitish a‘zolari sezmaydi. Ultratovush
to‗lqinlarining quyi chegarasi 20 kGs, ya‘ni bir minutda 20000 tebranishga
ega, yuqori chegarasi esa - 10
6
kGs ga teng. Elektro tebratgich (vibrator),
yuqori chastotali generator (
8) yordamida ishlaydi.
1.2-rasmda keltirilgan ultratovush yordamida ishlovchi yuvish
qurilmasi hozirgi kunda mayda detallarni yuvishda va o‗quv maqsadlarida
jarayon bilan talabalarni tanishtirish uchun keng qo‗llanilmoqda.
