O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA-
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
ISLOM KARIMOV NOMLI TOSHKENT
DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
MASHINA DETALLARINI QAYTA TIKLASH
METODLARI
fanidan laboratoriya ishlarini bajarish bo‗yicha
USLUBIY KO‘RSATMALAR
Toshkent
2017
2
UDK 631.3.: 621.797.
Tuzuvchilar: Yunusxadjaev S.T., Ergasheva Z.K.
―Mashina detallarini qayta tiklash metodlari‖
fanidan laboratoriya
ishlarini bajarish uchun uslubiy ko‗rsatmalar. –Toshkent: ToshDTU 2017,
36 b.
―Mashina detallarini qayta tiklash metodlari‖ fani bo‗yicha
laboratoriya
ishlarini
bajarish
uchun
uslubiy
ko‗rsatmalarda:
mashinalarning detallarini qayta tiklash metodlari to‗g‗risida laboratoriya
ishlarini bajarish uchun uslubiy ko‗rsatmalar va yo‗l-yo‗riqlari keltirilgan.
Ko‗rsatma 5610600 – Xizmat ko‗rsatish texnikasi va texnologiyasi
(qishloq xo‗jalik texnikasi bo‗yicha) yo‗nalishi bakalavr talabalari uchun
mo‗ljallangan.
Ushbu uslubiy ko‘rsatma ToshDTU ilmiy-uslubiy kengashida ko‘rib
chiqilgan va chop etishga tavsiya etilgan
Taqrizchilar:
Shukurov R.O‗. – Toshkent avtomobil yo‗llarini qurish, loyihalash va
ekspluatatsiyasi instituti ―Yo‗l qurilish
mashinalari va jihozlarini
ta‘mirlash va ekspluatatsiyasi‖ kafedrasi professori.
Maxkamov Q.X. – Toshkent davlat texnika universiteti ―Qishloq
xo‗jalik texnikasi‖ kafedrasi professori.
© Toshkent davlat texnika universiteti, 2017 y.
3
Kirish
Mashina va mexanizmlarning agregat, uzellari va detallarini
ta‘mirlash korxonalarini va ishlatish tashkilotlarini ehtiyot qismlar bilan
mukammal ravishda ta‘minlash, ish qobiliyatini
zamonaviy usullarda
tiklangan detallar bilan muttasil ravishda ta‘minlash, ta‘mirlash texnologik
jarayonlarning asosiy vazifalaridan hisoblanadi.
Mashina detallarini tiklashda yuqori sifatli metall, yonilg‗i, energetik
va mehnat resurslarining tejalishi hamda tabiiy boyliklardan tejamli
foydalanish va atrof muhitni ekologik jihatdan muhofaza qilishni
ta‘minlaydi.
Texnologik omillar zagotovkani olish uslublaridan, ularning aniqligi,
barqarorligi, detallarni yasashda mexanik, termik, mustahkamlovchi va
yakuniy
ishlov berish turlaridan, uzel, agregat va mashinalarni to‗g‗ri
yig‗ish, rostlash, moslash va sinashdan iborat.
Mashina elementlarning belgilangan xususiyatlarini saqlash bilan
bog‗liq bo‗lgan ishlatish omillari uning ish qobilyatini saqlashda hal
qiluvchi ta‘sir ko‗rsatadi. Ishlatish omillari mashinaning vazifasidan kelib
chiqqan holda, uning yuklama va tezlik rejimini hamda uning foydalanish
jadalligini belgilashda muhim ahamiyatga ega.
Mashina detallarini tiklash bo‗yicha olib borilgan ilmiy tadqiqotlar
natijasi shuni ko‗rsatadiki, ta‘mirlanadigan detallarning 85% ni yeyilishi
0,3 mm va undan katta bo‗lgan
detallar tashkil qilib, bunday qismlarning
ish qobilyatini tiklash uchun ularning ishchi sirtini uncha katta bo‗lmagan
qatlam bilan qoplash yetarli. Biroq, bunda ta‘mirlangan detallarning
resursi ko‗p hollarda yangi detallarga nisbatan pastligicha qolmoqda.
Ammo bunday detallar bilan bir qatorda shunday detallar guruhi mavjudki,
ular zamonaviy usullar bilan tiklangan bunday mashina detallaridan
foydalanish resursi yangi detallarnikidan bir necha baravar yuqori bo‗lishi
mumkin.
Ta‘mirlangan
detallarning
yuqori
sifatiga
muhandis-texnik
xodimlarning, chilangarlarning va ish uchastkalarining birgalikdagi
harakati natijasida erishish mumkin. Shu
narsani nazarga tutish kerakki,
mashina va uskunalarni ta‘mirlash bilan shug‗ullanuvchi xodimlar
detallarning vazifasini, tuzilishini, yeyilishini,
nosozliklarini va ularni
paydo bo‗lish sabablarini mukammal bilishlari bilan bir qatorda, ularni
payvandlashni va eritib qoplashni, galvanik,
gazotermik va polimer
qoplamalar bilan qoplashni, plastik deformatsiyalashni, mexanik, termik
4
va mustahkamlovchi ishlov berish usullarini ham mukammal bilishlari
talab etiladi. Shuning uchun ham talabalar tomonidan «Mashinalarning
detallarini qayta tiklash metodlari» fanini o‗rganish
dolzarb masala
ekanligini ko‗rsatadi.
Ushbu o‗quv qo‗llanmada mualliflar Respublikamizdagi ta‘mirlash
korxonalarida amalga oshirilayotgan ishlar asosida laboratoriya ishlarini
bajarish uchun metodik yo‗riqnomalar tavsiya qilmoqdalar.
