38
2 - BOB. PROKATLASH UCHUN ASBOB - USKUNALAR VA JIHOZLAR
2.1. Prokat stanlarining tasnifi
Prokat stanlari deb metallni jo‘valarda plastik deformatsiyalash
(prokatlash), keyinchalik unga ishlov berish (to‘g‘irlash, qirqish va boshqalar)
va transportirovka qilishni amalga oshirish uchun mo‘ljallangan mashinalar va
agregatlar jamlanmasiga aytiladi.
Kelgusida faqatgina metallni deformatsiyalash uchun mo‘ljallangan
asbob-uskunalarni prokat stani deb ataymiz.
Prokat stanlari odatda uchta asosiy alomat bo‘yicha tasniflanadi:
- ishlab chiqariladigan mahsulotning mo‘ljallanishi yoki turi bo‘yicha;
- ishchi katakda jo‘valarning joylashuvi bo‘yicha;
- ishchi kataklarning joylashuvi bo‘yicha.
Mo‘ljallanishiga bog‘liq ravishda prokat stanlari
quyidagi guruhlarga
bo‘linadi.
Qaynoq prokatlash stanlari, ularga siquvchi, tayyorlanmali, relsto‘sinli,
yirik sortli, o‘rta sortli,
kichik sortla, simli, qalin listli, o‘rta listli, yupqa listli,
keng polosali va shtrips (quvurlar uchun polosa ko‘rinishidagi shtrips-
tayyorlanmalarni ishlab chiqaradigan) prokat stanlari kiradi.
Sovuq prokatlash stanlari, listli, tunukaprokat stanlari, shuningdek yupqa
va o‘ta yupqa lentalarni prokatlaydigan prokat stanlarini o‘z ichiga oladi.
Maxsus mo‘ljallanishli stanlar, ularning tarkibiga g‘ildirakprokatli,
bandajprokatli stanlar, o‘zgaruvchan va davriy kesimli
polosalar va profillarni
prokatlaydigan stanlar va boshqalar kiradi.
Konstruksiyasi va ishchi katakda jo‘valarning joylashuvi bo‘yicha prokat
stanlarini oltita guruhga ajratish mumkin (2.1 - rasm): ikki jo‘vali, uch jo‘vali,
to‘rt jo‘vali, ko‘p jo‘vali, universal va maxsus konstruksiyali kataklar.
39
2.1 - rasm. Jo‘vallarni turli joylashuvidagi ishchi kletlar:
a – ikki jo‘valli ishchi
qismga ega bo‘lgan;
b – uch jo‘valli ishchi qismga ega bo‘lgan;
d – uchjo‘valli
ishchi qism (
Lauta
ishchi qismi) ega bo‘lgan;
e – to‘rtjo‘vali listlar uchun ishchi
qismli;
f – o‘rama listlarni sovuq holatda prokatlash uchun ishchi qismli;
g –
oltijo‘valli ishchi qismli;
h – o‘n ikkjo‘valli ishchi qismli;
i – yigirmajo‘valli
ishchi qismli;
j – o‘n ikkjo‘valli universal klet;
k – balkalarni prokatlashdagi
universal klet
Ikki jo‘vali kataklar (duo) (2.1,
a rasm)
noreversiv va
reversiv bo‘ladi.
Birinchi turdagi kataklar doimiy aylanish yo‘nalishiga ega bo‘lgan ikkita
yuritmali jo‘vaga ega. Bunday kataklar tayyorlanmalar, simlar, yupqa polosalar
va hokazolarni prokatlash uchun qo‘llaniladigan uzluksiz stanlarda amalga
oshiriladi. Bu stanlarning har bir katagida faqatgina metallni bitta yo‘nalishda
bir marta o‘tkazish bajariladi. Reversiv kataklar o‘zgaruvchan
aylanish
yo‘nalishiga ega bo‘lgan ikkita yuritmali jo‘vaga ega, shu sababli
prokatlanadigan metall jo‘valar orqali bir necha marta oldinga va orqaga
o‘tkaziladi. Bunday kataklarning kamchiligi revers
operatsiyasini bajarishga
40
energiya sarflash zarurligi bo‘lib hisoblanadi, bu operatsiya jo‘valarni
tormozlash, so‘ngra ularga qarama-qarshi yo‘nalishda tezlik berishdan iborat.
Bu tipdagi kataklar blyuminglar, slyabinglar,
qalin polosali stanlar va
hokazolarda qo‘llaniladi.
