18
tashqarida bo‘lib qoladigan momentgacha to‘ldirish boshlanadi. Jo‘valar
o‘rtasidagi oraliq metall bilan to‘lishiga qarab
metallni deformatsiyalash
sharoitlari uzluksiz o‘zgaradi, shu sababli prokatlashning ushbu davri qaror
topmagan davr deb ataladi.
1.6 - rasm. Boshlanmagan prokatlash davridagi tasir qiluvchi kuchning
sxemasi:
Prokatlashning bu davrining boshlang‘ich momentida polosaning jo‘valar
bilan o‘zaro harakatga kirishishi vujudga keladi (1.6 rasm). Jo‘valar polosaga
metallni jo‘valardan nariga itarishga intilish bilan
N kuch bilan (normal kuch)
ta’sir ko‘rsatadi. Bu kuchning yo‘nalishi
O nuqta – jo‘va va
polosaning tegish
nuqtasiga o‘tkazilgan urinmaga perpendikulyar bo‘ladi. Bir paytning o‘zida
jo‘valar tomonidan
O nuqtaga urinma bo‘ylab polosani jo‘valar o‘rtasidagi
oraliqqa tortadigan
T kuch (ishqalanish kuchi) ta’sir ko‘rsatadi. O‘z
navbatida
polosa jo‘valarga
R kuch bilan bosim ko‘rsatadi va
T
0
kuch bilan ularning
aylanishini tormozlaydi. Jo‘valarning qamrab olish qobiliyatini
aniqlash uchun
prokatlash yo‘nalishida
N va
T kuchlarning ta’siri taqqoslanadi, ya’ni bu
19
kuchlarning mos ravishda:
T
x =
T·cosα; (1.21)
N
x =
N ·sinα; (1.22)
ga teng bo‘ladigan gorizontal proeksiyalari taqqoslanadi.
Barcha
T
x
x
qiymatlarda jo‘valar polosani o‘zidan itaradi. T
x
= N
x
tenglik qamrab olishning eng chekka sharti bo‘lib hisoblanadi, bunda u yoki bu
kuchning arzimas ustunligida qamrab olish sodir bo‘ladi yoki jo‘valarning
polosaning oldingi uchi bo‘ylab sirg‘alishi kuzatiladi. Polosaning jo‘valar bilan
qamrab olinishi, ya’ni metallning ular o‘rtasidagi oraliqqa tortila boshlashi
bo‘ylama yo‘nalishda oldingi uchning tezligi uzluksiz ortishi bilan tavsiflanadi.
(1.21) va (1.22) ifodalarni hisobga olish bilan qamrab olish shartini
quyidagicha yozish mumkin:
Tcosα
𝑁 sinα
> 1 (1.23)
yoki
T
𝑁
> 𝑡𝑔𝛼, (1.24)
Agar ko‘rib chiqilayotgan holatda ishqalanish (1.29) T=μN Amonton-
Kulon qonuniga bo‘ysunadi deb qabul qilinsa, u holda:
μ > tgα. (1.25)
deb yozish adolatli bo‘ladi.
Kichik burchaklarda tgα ≈ α ekanligi sababli qamrab olish shartini
quyidagicha qayta shakllantirish mumkin:
μ > α.
(1.26)
20
Agar parallelogramm qoidasidan foydalanilsa va
T va
N kuchlarning teng
ta’sir etuvchisi aniqlansa va u
R
p
bilan belgilansa (1.7 rasm),
R
p
teng ta’sir
etuvchi va
N normal kuch o‘rtasidagi
burchak β bilan belgilansa (ishqalanish
burchagi), u holda prokatlashning qaror topmagan davrida uchta holat bo‘lishi
mumkin.
Α>β da (1.7,
a rasm) jo‘valar metallni qamrab olishining iloji yo‘q. Bu
holda
R
p
kuch prokatlash yo‘nalishiga qarama-qarshi tomonga yo‘naladi, va
uning gorizontal tarkib toptiruvchisi qamrab olishga to‘sqinlik qiladi.
Α = β
bo‘lganda (1.7,
b rasm), qamrab olish bo‘lmaydi, chunki
R
