O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi jizzax politexnika instituti

71 
BOB-7: MA‘LUMOTLAR BAZASI (MB), MA‘LUMOTLAR BAZASINI
BOSHQARISH TIZIMLARI (MBBT). 
 
7.1. Ma‘lumotlar bazasi haqida tushuncha 
 
Komputerdagi ma‘lumotlar ma‘lumotlar bazada saqlanadi, ular maxsus 
dasturlar ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT) yordamida 
boshqariladi. Ma‘lumotlar bazani tashkil etuvchi elementlar turli ko‘rinishda 
bo‘lishi mumkin. Eng ko‘p tarqalgan va amaliyotda qo‘llaniladigan ma‘lumotlar 
matnli fayllar xisoblanadi. Chunki Matnli fayllar orqali turli axborotlar ifodalash 
va 
komputer 
xotirasida 
saqlash 
mumkin.Komputer 
asosidagi 
ATning 
ko‘rinishlaridan biri ma‘lumotlar baza (bazasi) xisoblanadi. Oddiy fayllardan farqli 
ravishda ma‘lumotlar baza (MB) komputer xotirasida joylashgan axborotlarni 
izlash va saralashni amalga oshirish imkoniyatiga ega. Ma‘lumotlar bazasi (MB) 
deb, komputerning uzoq muddatli xotirasida saqlanayotgan axborotlar va ular 
ustida aniq bir ishlash usullariga imkon beradigan ma‘lumotlar yig‘indisiga 
aytiladi.
Ma‘lumotlar bazada turli ma‘lumotlar saqlanishi mumkin. Masalan, poyezd, 
samolyot, avtobuslarning xarakatlanish jadvali, do‘kon yoki bazadagi 
mahsulotlarning mavjudligi xaqidagi ma‘lumotlar, talaba, o‘qituvchi va xodimlar 
xaqidagi ma‘lumotlar, kitoblar xaqidagi ma‘lumotlar va boshqa ma‘lumotlar 
ma‘lumotlar bazaga misol bo‘la oladi. 
Ma‘lumotlar bazani yaratish va uni ishlatish uchun shaxsiy komputerdan 
foydalanish shart emas. Masalan, tabibning qabulxonasidagi bemorlar 
kartotekasini MO deb xisoblash mumkin. (Kartotekalar kog‘ozdan yoki 
kartonlardan foydalanib bajarilgan bo‘lishi mumkin). 
Ma‘lumotlar bazalarining eng sodda va keng tarqalgan shakli jadval 
ko‘rinishidir. MB bunday ko‘rinishi relyatsion tizim deb ataladi.

72 
Relyatsion bazalar aniq sondagi ustunlarga ega bo‘lib, ularning xammasi 
nomlarga ega bo‘ladi. Masalan, guruhdagi o‘quvchilar xaqidagi ba‘zi 
ma‘lumotlarni qo‘yidagicha tasvirlash mumkin. 

Download 6,87 Mb.