82
pillalar boshqalariga nisbatan keng tarqalgan. Ipak ipi qalin, ingichka va past sifatli
bo„ladi.
Xitoy turlari. Bu tur ipak qurtlari yuqori haroratni ko„taradi. Ular oddiy, faol,
tez o„sadi va tut daraxti bargini eydi. Pilla eliptik yoki sferik shaklda, oq,
oltin
sariq, yashil, qizil yoki och ranglarda bo„lishi mumkin.
Tay turlari. Tay ipagi ipak qurtlari tomonidan yaratiladi va boshqalarga
nisbatan ko„rinishi va rangi bo„yicha farq qiladi. Iplar dag„alroq va ularni tarkibida
37% ipak smolasi bo„ladi, oddiy ipaklarda 20-25% bo„ladi. Tay ipagi Tailandni
shimoliy va shimoli sharqiy hududlarida ishlab chiqariladi.
Evropa turlari. Bu tur ipak Evropa va Markaziy Osiyoda etishtiriladi. Ular
uzun lichinkalardan iborat bo„lib, tut daraxti bargini eyishadi.
Lichinkalar yuqori
harorat va namlikka bardoshli emas.
Eri ipak
Philosamia ricini madaniylashtirilgan turi hisoblanadi. Eri pillasini
yigirishda foydalanilishi mumkin. TASAR pillasiga o„xshab rangi, o„lchami va
yumshoqligi bilan ajratiladi. Yumshoq pillalarni mexanik usulda yigirish
yaxshiroq, qolganlari qo„lda yigiriladi (Sonwalker, 1969). 37-rasmda eri ipak qurti
va pillasi keltirilgan.
37-rasm
. TASAR ipak qurti va pillasi.
83
Eri ipak, ENDI nomi bilan ma‟lum bo„lib, Errandi yoki Ahimsa ipak,
multivoltine
ipak hisoblanib, bu navlar bir-biridan pillaning tuzilishi bilan farq
qiladi (38-rasm).
38-rasm. Eri ipak qurti va pillalari.
Eri ipagini 90% Hindistonni shimolida va janubida yiliga 1483 MT (metrik
tonna) ishlab chiqaradi. Bu qashshoqlik va ishsizlik yuqori bo„lgan, qishloq
joylarda, ayniqsa ayollarnt foydali ish bilan ta‟minlaydi.
Muga ipagi. Hindistonda ishlab chiqariladigan oltin sariq rangli ipak bo„lib,
u davlat faxri hisoblanadi. Bu madaniylashtirilgan multivoltine
ipak qurtlaridan
olinadi (39-rasm).
Bu ipak qurtlari daraxt barglari bilan oziqlanadi. Muga ipagi Hindistonni
an‟analari va madaniyatini ajralmas qismi hisoblanadi. Muga ipagi qimmatbaho
mahsulot hisoblanib, sari ishlab chiqarishda ishlatiladi. Muga ipak qurti va pillasi
39 - rasmda ko„rsatilgan.
84
39-rasm. Muga ipak qurti va pillalari.
Anaphe ipagi. Bu ipak
Anaphe: A. moloneyi Drutse, A. Panda Boisduval, va
A.
infracta Walsingham oilasiga mansub bo„lib, janubiy
va markaziy Afrikada
ishlab chiqariladi. Qabila bo„lib yashovchi odamlar pillani va yumshoq momiqni
o„rmondan terib oladi
A. infracta dan olingan ipakni maxalliy aholi “Kitob” va
A.
moloneyi dan olingan ipakni “tissnian-tsamia” va “Koko” deb ataydi. Undan
olingan mato yumshoq va mustahkam bo„ladi. Anaphe ipagidan barxat va bejirim
mato ishlab chiqarishda foydalaniladi.
Fagara ipagi. Fagara ipagi L. Attacus atlas ulkan ipak qurtidan
, hamda shu
oilaga mansub turlaridan bo„lib Xitoy va Hindiston –
Avstraliya mintaqalarida
etishtiriladi. Ipak qurti och jigar rangli va pillasining uzunligi 6 sm ga yaqin
bo„ladi.
Coan ipagi. Coan ipak qurti
Pachypasa Otus D., Italiya, Gretsiya, Ruminiya,
Turkiya va boshqa mamlakatlarda etishtiriladi. Coan ipak qurti turli daraxt barglari
bilan ozuqlanadi. Ulardan olingan pillanining uzunligi 8,9 x 7,6 sm. atrofida
bo„ladi. Qadimda bu ipakdan Rim zodagonlarining kiyimlari uchun ishlatilgan.
Hozirgi kunda uning yuqori navlari ishlab chiqarishda foydalanilmoqda.
85
Mussel ipagi. Mussel
ipagini ta‟rif hozirga noma‟lum bo„lib,
Italiyaning
sayoz qirg„oqlarida yashovchi
Pinne squamosa ipak qurtidan olingan. To„q
jigar
rangli pilladan ipak ajratilib, undan “baliq juni” deb atalgan ipak ipi
yigirilgan. Bu ipak ipi asosan Italiyada ishlab chiqariladi.
