O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

221 
 
4.23-shakl. 
(4.53) tengliklarning ikkala tomonlarini kvadratga koʻtarib, hadma-had qoʻshib,
A 
ni topish mumkin 
A = 
. (4.55) 
A-
erkin tebranishlar amplitudasi 
(muvozanat holatidan eng katta ogʻishi) deb 
ataladi. Bir marta toʻla tebranishga ketgan vaqt esa
T = 
 
(4.56) 
erkin tebranishlar davri 
deb ataladi. 
ifoda 
tebranish fazasi 
deb 
ataladi. esa 
boshlangʻich faza 
deb ataladi. Bu kattaliklar tebranma harakatning 
xossalarini aniqlashda yordam beradi. Boshlangʻich faza 
α 
ning qiymatini aniqlash 
uchun (4.53) dagi ikkinchi tenglikni birinchi tenglikka hadma-had boʻlinadi 
α
= arctg 
. (4.57) 
Yuqoridagi tengliklardan 
erkin tebranma harakatning
quyidagi 
xossalari
kelib 
chiqadi: 
1) amplituda 
A 
va boshlang‘ich faza 
α
, boshlang‘ich (yoki chegaraviy) 
shartlarga 
bog‘liq bo‘ladi
;
2) chastota 
k 
va o‘z navbatida davr 
T 
boshlang‘ich (yoki chegaraviy) 
shartlarga 
bog‘liq
 
bo‘lmaydi
.
Demak, erkin tebranma harakatni 
boshqarish (oʻzgartirish )
uchun jism 
(moddiy nuqta ) ning massasi 
m
va prujinaning bikrligi 
 c
asosiy kattaliklar 
hisoblanar ekan. 
O 
x 
t 
A 
T 
 

222 

Download 6,14 Mb.