89
2.3.3. Ishqalanish kuchi ta’siridagi jismlar muvozanati.
Shu paytgacha jismlarning sirtlari ideal silliq sirt deb hisoblandi.
Lekin
tabiatda va texnikada jismlarning sirtlari ma’lum darajada gʻadir-budur va
yopishqoqlikka ega. Ikkinchidan, mexanizmlarning juda koʻp
qismi ishqalanish
kuchi ta’sirida harakatga keladi yoki muvozanatda boʻladi. Masalan tasmali
uzatmalar va tormoz tizimlari ishqalanish kuchi ta’sirida ishlaydi (2.55-shakl,a,b).
Qiya tekislikdagi jismlarning muvozanati va press
mexanizmlarida ishqalanish
kuchi muhim ahamiyatga ega (2.55-shakl,d,e). Shuning uchun nazariy mexanikada
ishqalanish
kuchi
albatta
hisobga
olinadi.
a)
b)
d) e)
2.55-shakl.
Ishqalanish hodisasi, umuman olganda
murakkab muammolardan biri
hisoblanib, ularning mukammal nazariyasi nazariy mexanika fanidan tashqari,
90
alohida o‘rganiladi. Nazariy mexanika fanida quyidagi ikki xil ishqalanish kuchlari
oʻrganilib, asosan
tajribalar orqali aniqlangan, empirik-taxminiy formulalar
yordamida hisob-kitoblar olib boriladi:
a)
sirpanib ishqalanish kuchi;
b)
dumalab ishqalanish kuchi.
Shunga qaramay, olingan nazariy natijalar tajriba natijalariga
juda yaqin va yetarli
darajada aniqlikka ega.
