9
KIRISH
Kuch ta’siridagi jismlarning harakatini va holatini o‘rganadigan
fan
m e x a n i k a
deb ataladi. Fazodagi moddiy
jismlar bir-birlariga
nisbatan holatlarining vaqt mobaynidagi o‘zgarishi
m e x a n ik
h a r a k a t
deb ataladi. Mexanika fani jismlarning holatiga qarab, uch
qismga boʻlinadi:
a)
absolyut qattiq jism mexanikasi (“Nazariy mexanika” fanida
oʻrganiladi);
b)
deformatsiyalanuvchi qattiq jismlar mexanikasi (“Materiallar
qarshiligi”, “Elastiklik nazariyasi”
va boshqa fanlarda
oʻrganiladi);
d)
suyuqliklar
mexanikasi
(“Gidromexanika”,
“Gidravlika”,
“Aeromexanika” va boshqa fanlarda oʻrganiladi).
Nazariy mexanika fani absolyut qattiq jism mexanikasi asoslarini
oʻrgatib, keyinchalik deformatsiyalanuvchi jismlar mexanikasi va
suyuqliklar mexanikasi fanlari uchun kerakli asos hisoblanadi. Demak,
nazariy mexanika
fani kuch ta’siridagi absolyut qattiq jismlarning
harakatini va holatini o‘rganadi. Biz oʻrganayotgan nazariy mexanika
fani Galiley - Nyuton qonunlariga asoslangan boʻlib,
klassik mexanika
deb ataladi. Klassik mexanikada vaqt va
fazo jismlarning harakatiga
bogʻliq emas hamda jismning massasi uning tezligiga bogʻliq emas deb
qaraladi. Jismlarning harakati uch oʻlchovli Evklid geometriyasi asosida
olinadi.
Bundan tashqari, Lagranj, Gamilton va Eynshteyn nazariyalariga
asoslangan
maxsus mexanika
fanlari mavjud boʻlib,
klassik mexanika
yecholmagan masalalarni tushuntirishga kerak boʻladi. Lekin, ular
10
orasida aniq chegara yoʻq, ya’ni klassik mexanikaning ba’zi
masalalariga yuqoridagi nazariyalarning elementlari aralashib ketgan.
Mazkur darslik “Nazariy mexanika” fani boʻyicha yangi avlod
adabiyotlaridan hisoblanib, ortiqcha tushuntirishlar va isbotlarni hisobga
olmay, qisqa va kreativ yoʻl orqali uning mazmuniga etib borishga
harakat qilingan.
Ikkinchidan, chet el adabiyotlaridagi kabi rangli va
jonli misollar orqali talabalarga mexanika asoslarini oʻrganishga
qaratilgan. Uchichidan, mexanika masalarining
umumiy matematik
modelini tuzish, kompyuterda yechish va rangli grafik-animatsiyalar
yordamida mexanik jarayonning ochilmagan tomonlarini koʻrsatish
maqsad qilib qoʻyilgan.
