11
I-BOB.
ASOSIY TUSHUNCHALAR
BOBNING MAQSADI:
• Vektorlar haqida tushuncha berish.
• Mexanikaning asosiy tushunchalarini aniqlash.
• Mexanikaning aksiomalari bilan tanishtirish.
• Nyuton qonunlarining jism harakatiga va holatiga ta’sirini oʻrganish.
• Mexanikada uchraydigan kuchlarning turlari haqida tushuncha berish.
• Bogʻlanishlar va bogʻlanish reaksiya kuchlari bilan tanishtirish.
1.1.
VEKTORLAR ALGEBRASI
.
Nazariy mexanikada ham boshqa fanlarga oʻxshab
skalyar
va
vektor
kattaliklar ishlatiladi. Skalyar qiymat deb, son qiymati bor , lekin yoʻnalishga ega
boʻlmagan kattaliklarga aytiladi. Masalan, massasi 1 kg boʻlgan yuk, yoki uzunligi
10 m boʻlgan yoʻl va h.k. Vektor kattaliklar
esa ham son qiymatiga, ham
yoʻnalishga ega boʻladi. Masalan, raketaning tezligi 200 m/s boʻlib,
vertikal
yuqoriga yoʻnalgan, avtomobilning tezlanishi 10 m/s
2
ga teng va gorizontal oʻng
tomonga yoʻnalgan.
Quyida vektorlar algebrasining eng asosiy tushunchalarini keltiramiz:
A.
VEKTORLARNI BELGILASH:
matematikada vektorlar lotin alifbosininng
ikkita
katta harflari
,
yoki bitta kichik harfi
orqali belgilanadi.
Mexanikada esa vektor kattaliklar koʻpligi uchun, ularni lotin alifbosining bitta
katta harfi , yoki indeksli
,
belgilash qabul qilingan.
B.
VEKTORLARNING BERILISHI:
vektorlar
uchta xususiyati bilan
aniqlanadi: miqdori (moduli), yoʻnalishi va qoʻyilish nuqtasi bilan.
Masalan
kuchi berilgan boʻlsa,
12
1.1-shakl
uning miqdori F=10 N, yoʻnalishi α=30
o
va
A nuqtaning koordinatalari,
masalan, a=2 m, c=1m berilgan boʻlishi shart.
