98
konsentratsiyasiga, uning haroratiga, neftda erigan gazlarning tarkibiga va
bug„larni to„yinish bosimiga bog„liq bo„ladi. Yuqorida keltirilgan parametrlarning
qiymati kamaytirilganda yo„qotilishlarni qisqartirishga olib keladi.
Rezervuarlarda haroratni o„zgarishini manbalariga hajmiy sharoitda
texnologik jarayonlarni jadallashuvini sodir bo„lishiga haydaladigan mahsulotning
haroratining balandligi, quyosh radiatsiyasi, atrof muhitdagi haroratning tebranishi
va rezervuar devorining qizishi kiradi.
Rezervuardagi gaz fazosining va neft yuzasining kunlik haroratni
tebranishini hamda neft bug„larining parsial bosiminn o„zgarishini kamaytirish
uchun rezervuarlarni tashqi sirt yuzasini nur tarqatuvchi bo„yoq bilan, rezervuar
korpusini-issiqlikdan
izolyatsiya qilish, ekran va rezervuarning tashqi sirtini nur
tarqatuvchi ekran bilan oraliqli yoki oraliqsiz, rezervuarning tashqi tomonini suv
bilan sug„orish, rezervuarlarda metall bo„lmagan materiallardani foydalanish,
yerga chuqurroq ko„mish amalga oshiriladi. Rezervuarlar ko„proq oynasimon, oq,
yaltiroq kul rang, alyuminiy va kul rang bilan qoplanadi. Rezervuarning tashqi
tomonidagi bo„yoq uni korroziyadan himoya qiladi. Ayniqsa,
buyoqdan issiqlik
nurlarining tarqalishi juda ham muhimdir. Rezervuarning tashqi va ichki
yuzalaridagi buyoqning bir vaqtdagi samaradorligi 65%gacha yetishi mumkin.
Neft kon jihozlarida neftni bug„lanishini oldini olish uchun uni butun
harakatlanishi davomida ortiqcha bosim qiymatini neft bug„larini to„yinish
bosimidan yuqori qiymatda ushlab turish kerak. Rezervuarda ortiqcha bosimni
kuchaytirishda klapan qurilmalaridan foydalaniladi hamda u nafas oluvchi va
oldindan himoya qiluvchi klapanlardan tashkil topgan.
Nafas olish klapanlari – neft qazib olinadigan konlar uchun korpusdan va
uning ichiga egar hamda bosim klapanlari likopchasi va vakuum joylashtiriladi.
Rezervuardagi bosim o„rnatilgan bosimdan oshib ketganda bosim klapani ochiladi
va bug„lanish mahsulotlari rezervuardan chiqadi hamda undagi bosim pasayib
ketganda vakuum klapani ochiladi va rezervuarga havoni kirishiga yo„l beriladi.
Klapanning likopchalari yo„nalish bo„yicha
aniq chegaralangan masofaga
siljitiladi. Uning massasini metall shaybani qo„shimcha o„rnatib oshiriladi.
Likopchani va egarni zarbasi ta‟sirida korroziyani kamaytirish va uchqunlarni
oldini olish uchun vakuum likopchasi rangli metalldan tayyorlanadi. Sovuq
99
territoriyalarda metall bosim klapani bilan likopcha muzlovchi suv yordamida
payvandlanadi, natijada hosil bo„lgan kondensatsiya suv bug„lari klapan
orqali
o„tganda neftni bug„lanish mahsulotlarini tarkibida qoladi. Nafas oluvchi
klapanlarni metall likopchalari va egari plasmassadan tayyorlagan konstruksiyalari
mavjud. Klapanning kirish va chiqish teshiklari klapanni ifloslanish va
rezervuarning ichki qismiga uchqunlarni kirmasligini oldini olish uchun to„r bilan
berkitiladi.
Klapan rezervuarda aniq tik holatda o„rnatiladi.
Bunga rioya qilinmaganda
yo„naltiruvchi klapanlarning siljishini qiyinlashtiradi va klapanni noto„g„ri
ishlashga olib keladi. Klapan likopchasini egarga ishqalanishini aniqligi davriy
ravishda tekshirib turiladi.
Germetikli sig„im neft bilan to„ldirilish vaqtida undagi haroratni va bosimni
hisobiy qiymatdan qoriga ko„tarilishi bug„ havo aralashmasi atmosferaga nafas
olish klapanlari va kam holatda himoya qiluvchi klapan orqali siqib chiqariladi:
bunda neft orqali bug„havo aralashmasi siqib chiqariladi - rezervuarning “katta
nafas” olishi sodir bo„ladi. Kunlik havo haroroatining o„zgarishi ham
bug„lantirishga olib keladi va “kichik nafas” olish sodir bo„ladi hamda “teskari
nafas olishda” – bo„shatilgan sig„imga bug„ga to„yingan neft mahsulotini kirishi
evaziga gaz fazosida umumiy bosim ko„tariladi. Agarda sig„imda eng kamida
ikkita teshik bo„lganda bug„havo aralashmasini atmosferaga shamollatish sodir
bo„ladi va shamollatishga yo„qotilish deyiladi. Shunday fikrga ega bo„lish
mumkinki, texnik ishlatish qoidalari buzilganda bunday turdagi yo„qotilishlar sodir
bo„ladi. Rezervuarda neftning bug„lanishini kamaytirish uchun plastmassali
shariklardan ekranlar yoki yaxlit plastmassali ekranlar qo„llaniladi.
Plastmassali
shariklar fenol, fomaldegit va karbomidli smoladan
tayyorlanadi keyin esa azot bilan to„ldiriladi. Plastmassali shariklardan ekran
yaratish uchun quruq ko„kun rezervuardagi neftning yuzasiga sepiladi hamda
yuqori lyuk yoki neft bilan birgalikda kiritiladi. Mos holatda ishlov berilganda
bunday turdagi ekranlarning mavjudligi 5...6 marta neftni bug„lanishini
kamaytiradi, namlanmaydigan bo„ladi va neftni bug„lanishini yana ham
kamaytiradi.
100
Pontonlar – har xil turdagi “nafas” olishda neftni yo„qotilishini samarali
kamaytiradigan vositadir va uning samaradorligi qator holatlarda 96%ga erishiladi.
Pontonlar metall va sintetik turlarga bo„linadi.
Sintetik pontonlar amalda
botirilmaydi, montaj qilish oddiy va yaxshi egiluvchanlikka ega. Ko„pik uretonli
pontonlar mutaxassislarning fikriga muvofiq yo„qotilishni 96% gacha kamaytiradi.
Neftdagi yengil fraksiyalarni bug„lanishdan yo„qotilishini kamaytirish uchun
suzuvchi qopqoqli rezervuarlar qo„llaniladi. Suzuvchi qopqoq neftning oynasini
to„liq yopadi va (unda suzadi) va qopqoq va rezervuar korpusi oralig„idagi
yoriqlarni to„liq germetiklash uchun zichlovchi zatvor bilan ta‟minlangan. Yil
davomida rezervuar ko„p marta to„ldirilganda va bo„shatilganda suzuvchi
qopqoqlardan foydalanish samaralidir.
Bug„lanishdan yo„qotilishni kamaytirishning eng samarali usularidan biri
rezervuarlar tizimiga o„rnatilgan gaz muvozanatlagichlar hisoblanadi, bunda
ko„taruvchi qopqoqlar yoki har xil konstruksiyali yakka gaz to„plagichlar orqali
nafas oluvchi rezervuarlarni qo„llash yo„li yordamida gaz fazosida o„zgaruvchan
hajm hosil qilinadi. Odatda rezervuar ko„taruvchi yoki nafas oluvchi qopqoqli
yoki yakka gaz to„plagich quvur uzatmalar bilan gaz fazoli guruhli rezervuarlar
biriktiriladi. Bu rezervuarlar ular birlashtiruvchi quvur uzatmalari bilan gaz
muvozanatlovchi tizimni tashkil qiladi.
Gaz muvozanatlovchi tizimdan foydalanish tajribasi ularni yetarli
samaraga ega ekanligini ko„rsatadi. Gazning muvozanatlash tizimining
qo„llanilishi rezervuarlardagi uglevodorodlarni bug„lanishdan yo„qotilishi
kamaytiradi va ularni xarajatini qoplash muddati bir necha oyni tashkil qiladi.
