SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1.Tasvirlarni saqlash usullari haqida umumiy tushuncha.
2.Tasvirlarni saqlash usullarining turkumlanishi.
3. Tasvirlarni kompyuter xotirasida saqlash formatlari.
32
4.Tasvirlarni saqlashning tarkibiy tuzilishi.
5.Tasvirlarni saqlashning aralash usullari.
2.2 Rang modellari. Additiv, subtraktiv, persepsion (RGB,CMY,CMYK,HSV)
Ranglar bilan ishlash uchun bir qator tizimlar ishlab chiqilgan. Ulardan
birinchisi
qo`shiluvchi ranglar tizimi
deb ataladi. Xonadagi bir nechta chiroqlarni
yoqsak, ular taratayotgan yorug`liklar qo`shiladi va xona yanada yorishadi. Agar bu
chiroqlar turli rangda bo`lsa, bu ranglar qo`shilib, xona ulardan ko`ra yorqinroq
(ochroq) rangga kiradi. Boshqa ranglarni uchta asosiy rang:
qizil
(Red),
yashil
(Green) va
ko`k
(Blue) ranglarni turli nisbatda qo`shish bilan yaratish mumkin. Bu
ranglarning nomlaridan qo`shiluvchi ranglar tizimi nomi RGB olingan:
2.4-rasm. RGB ranglari.
Bu ranglarning har birining yorqinligi 0 dan 255 gacha bo`lishi mumkin.
Natijada 256*256*256 ta (o`n olti milliondan ko`proq) ranglar hosil qilish mumkin.
Masalan, yashil va ko`k ranglar qo`shilganda havo rang (ingliz tilida
Cyan
deb
ataladi),
qizil
va
ko`k
ranglar qo`shilganda pushti (
Magenta
),
qizil
va
yashil
ranglar
qo`shilib sariq (
Yellow
) ranglar paydo bo`ladi. Uchta asosiy rang qo`shilganda oq
rang chiqadi. Qo`shiluvchi ranglar yordamida televizor va kompyuter monitori
ekranidagi tasvirlarning ranglari hosil qilinadi. Rasm darslaridan bilamizki, oq
qog`ozni bir necha rangdagi bo`yoqlar bilan bo`yasak, bu ranglar qo`shilib,
to`qlashadi. Masalan, sariq va pushti ranglar bilan qog`ozni bo`yasak, qog`oz qizil
rangga kiradi. Bunda ranglar oq rangdan ayriladi va bu ranglar tizimi ayriluvchi
ranglar tizimi deb ataladi.[16]
33
Bu tizimda asosiy ranglar sifatida havo rang, pushti va sariq ranglar olingan.
Bu uchta rang oq qog`ozga surtilganda qog`oz qora rangga kiradi. Lekin toza
bo`yoqlar olish juda qiyinligi sababli bu uchta rangdan hosil qilingan
qora rang biron bir bo`yoq tusiga kirib qoladi. Buning oldini olish uchun
ayiriluvchi ranglar tizimida yuqoridagi uchta rang bilan birga qora rang ham
ishlatiladi. Natijada qora ranglar ko`p bo`lgan tasvirlarni yaratishda boshqa
rangdagi bo`yoqlarning sarflanishi ham keskin kamayadi. Ranglarning bu tizimidan
rangli printerlarda, plotterlarda hamda nashriyotning bosma mashinalarida
foydalaniladi. Bu tizim undagi asosiy ranglar nomlaridan olingan bo`lib,
CMYK
(Cyan, Magenta, Yellow, Black)
deb ataladi. Bu tizimda har bir asosiy rang foizda
ko`rsatiladi.
CMYK
rang moduli
subtraktiv
modulga tegishli bo`lib, u nashrni chop
etishga tayyorlashda qo`llaniladi.
CMYK
rang komponentlari sifatida, asosan oq
rangdan ayirish natijasida hosil bo`lgan quyidagi ranglar xizmat qiladi:
— havorang (cyan) = oq — qizil = yashil + ko`k;
— to`q qizil {magenta) = oq — yashil = qizil+ko`k;
— sariq (yellow) = oq — ko`k = qizil+yashil.
Bu metod original tasvirni chop etishda ranglarning tabiiy qabul qilinishiga mos
keladi. Havorang, to`q qizil va sariq ranglar qo`shimcha hisoblanadi, chunki ular
asosiy ranglarni to`ldiradi. Amalda qo`shimcha ranglarni bir-biriga qo`shgan bilan
qora rangni bermaydi. Shuning uchun rangli modulga yana bir komponent — qora
rang kiritilgan. Natijada rangli modul abbreviaturasida to`rtinchi harf paydo bo`ldi:
CMYK (Cyan, Magenta, Yellow, Black). Kompyuter tasvirini poligrafik uskunada
chop etish uchun ranglarni CMYK moduli komponentlariga mos keluvchi
tarkiblarga ajratish kerak. Bu jarayon ranglarni ajratish deyiladi. Oqibatda har bir
komponentning original to`rtta tasviri hosil qilinadi.
2.5-rasm. CMYR ranglari.
34
PhotoShopda asosan dizaynerlar ishlashadi. Ular uchun qulay va tushunarli
bo`lgan ranglar tizimi ham ishlab chiqilgan. Ulardan biri
HSB
deb ataladi. Bu nom
2.6-rasm. HSB ranglari.
ingliz tilidagi
Hue
(Rang turi),
Saturation
(Rang to`yinganligi)
Brightness
(Rang
yorqinligi) so`zlaridan olingan. HSB rang moduli insonning ranglarni maksimal
qabul qilish xususiyatini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan. U rassom
A.N.Mansellning ranglar aylanasi asosida yaratilgan. Bu tizimda ranglar palitrasi
doira shaklida qurilgan bo`lib, har bir rangga uchta parametr mos keladi. Bu
parametrlarning birinchisi kerakli rangni tanlash uchun xizmat qiladi. Asosiy ranglar
doira chegarasi bo`lgan aylanada joylashgan. Ularni tanlash uchun aylanadagi
nuqtaga mos keladigan markaziy burchak (0 dan 360 gradusgacha bo`lgan qiymatni
qabul qiladi) qiymati kiritiladi. 0° ga qizil, 120°R ga yashil, 240° ga ko`k rang mos
keladi. Ikkilamchi ranglar: sariq (60°), havorang(120°) va pushti (240°) lar asosiy
ranglar orasida joylashgan. Bu ranglar bir-biri bilan qo`shilib, yangi ranglar paydo
bo`ladi.
Masalan, ko`k rang (240°) bilan pushti rang (300°) orasida siyohrang (270°)
joylashgan. Bdrinchi parametr rangning to`yinganligini bildiradi. Bu parametr 0 dan
100 gacha bo`lgan qiymatni qabul qiladi. Bu parametming qiymati kamaygani sari
rangning torangga aylanib qoladi. Bu parametrga mos keladigan ranglar tanlangan burchakning
radiusi bo`yicha joylashgan bo`ladi. Bu radius bo`ylab harakatlanganda doira
chegarasi, ya’ni aylanada tanlangan rang to`yinganligi kamayib borib oq rangga
aylanadi. Rangning uchinchi parametri tanlangan rangning yorqinligini bildiradi va
0 dan 100 gacha bo`lgan qiymatlarni qabul qiladi. Masalan, oq rang tanlangan
35
bo`lsin. Uning yorqinligi 100 (foiz) ga teng bo`lsa, u oqligicha qoladi. Yorqinlik 0
ga teng qilib olinsa, oq rang qora rangga aylanib qoladi. 50 ga teng bo`lsa, kulrang,
25 ga teng bo`lsa, to`q kul rang, 75 ga teng bo`lsa, och kul rangga aylanadi. Bu
tizimning yaxshi tomoni unda bir-birini to`ldiruvchi va bir-biriga yaqin bo`lgan
ranglar yaqqol ko`rinib turadi. Bir-birini to`ldiruvchi ranglar deb doiraning bitta
diametrida bir-biriga qarama-qarshi joylashgan ranglarga aytiladi. Masalan, qizil va
havo rang; va ko`k; yashil va pushti ranglar; shuningdek, oq va qora ranglar bir-
birini to`ldiruvchi ranglar hisoblanadi. To`ldiruvchi ranglardan biri fon uchun olinsa,
ikkinchisi chiziqlar chizish, matn yozish uchun ishlatiladi. Bunda chiziq va yozuvlar
fonda yaqqol ko`rinib turadi. Matnning biron qismini ajratish uchun matnning asosiy
rangiga yaqinroq rang tanlanadi. Ranglar ikki turga ajratiladi. Ulardan birinchi iliq
ranglar, ikkinchisi esa sovuq ranglar deb ataladi. Iliq ranglarga tarkibida qizil va
sariq ranglar ko`proq bo`lgan ranglar, sovuq ranglarga tarkibida ko`k va siyoh
ranglar ko`proq bo`lgan ranglar kiradi. Ayniqsa, ularga qora va kul ranglar aralashsa,
ular yanada sovuqlashadi.
2.7-rasm. Iliq va sovuq ranglar.
Iliq va sovuq ranglar orasidagi yashil va binafsha ranglar neytral ranglar
hisoblanadi. Iliq ranglar odamning kayfiyatini ko`taradi. Sovuq ranglar esa ruhiyatga
yomon ta`sir qiladi. Dizayn bilan jiddiy shug`ullanishni istaganlar iliq, sovuq,
neytral ranglarni va ular bilan ishlashni yaxshi bilib olishlari kerak.[16]
36
CIE Lab
rang moduli. 1920-yilda
CIE Lab
{
Communication Internationale de
FEclairage
— xalqaro komissiya, L,a,b — bu sistemada koordinata o`qlarining
ifodalanishi} rang fazoviy moduli ishlab chiqildi. Sistema apparatga bog`liq
bo`lmaganligi uchun ko`p hollarda qurilmalar orasida ma’lumotni o`tkazish uchun
qo`llaniladi.
CIE Lab
modulida ixtiyoriy rang quyidagicha aniqlanadi; yorug`lik (
L
)
va uning xromatik komponentlari:
a
-parametri yashil rangdan qizil ranggacha
o`zgarish diapazonini,
b
-parametri ko`k rangdan sariq ranggacha o`zgarish
diapazonini tashkil qiladi.
2.8-rasm. CIE Lab ranglar.
CIE Lab
modulida ranglarni qamrab olish imkoniyati texnik qurilmalar
(monitor, printer) imkoniyatlaridan yuqori bo`lganligi sababli tasvirni chiqarishdan
oldin uni o`zgartirishga to`g`ri keladi. Bu modul rangli fotokimyoviy va poligrafik
jarayonlarni bir-biriga bog`lash uchun ishlab chiqilgan. Hozirgi kunda bu modul
Adobe Photoshop dasturida standart sifatida qabul qilingan.
|
