tashqi tuzilishini metafaza va anafazaning boshlang‘ich davrida yaxslii kuzatish mumkin.
Xromosomalar tashqi ko‘rinishi, hajmi bilan o‘zaro farqlanadilar. Ularning uzunligi 0,2-50
mk
,
diametri 0,2-5
mk
oraligkida bo‘ladi.
Xromosomalarning shakli asosan
sentromyeri
joylashishiga ko‘ra belgilanadi. Sentromeraning
asosiy vazifasi hujayra bo‘linayotganda uning joyini o‘zgartirishdan iborat. Sentromera har bir
xromosomaning ma’lum yyerida joylashgan bo‘ladi.
Agar sentromera xromosomaning o‘rtasida joylashsa, metafazada bu xromosoma V-shaklli
bo‘lib ko‘rinadi. Bunday shakldagi xromosoma
metasentrik
ya’ni teng yelkali deyiladi. Agar
sentromera xromosomani bir-biriga teng bo’lmagan ikki qismga ajratib tursa, u holda biroz teng
bo’lmagan —
submetasentrik
yoki haddan tashqari noteng yelkali —
akrosentrik
xromosoma,
agar sentromera xromosomaning uchki qismiga yaqin joydan o‘rin olsa ular
telosentrik
xromosomalar deyiladi. Xromosomalar uchidagi tanachalar esa
telomeralar
deb ataladi.
Xromosomada aso-siy sentromeradan tashqari ikkilamchi sentromera bo’lishi mumkin. Lekin u
xromo-soma joyini o‘zgartirishda qatnashmaydi. Ko‘p hujayralarda uning o‘rnida yadrochalar
shakllanadi. Ba’zan xromosoma uchlarida uncha katta bo’lmagan tanachalar—
yo’ldosh-lar
