|
Guk R
. 1665
yilda o‘zining «Mikrofotiya» deb atalgan kitobida birinchi bo‘lib hujayra haqida yozgan.
1838-39
Pdf ko'rish
|
| bet | 105/251 | | Sana | 07.06.2024 | | Hajmi | 7,63 Mb. | | #261339 |
Bog'liq biologiya majmuaGuk R
. 1665
yilda o‘zining «Mikrofotiya» deb atalgan kitobida birinchi bo‘lib hujayra haqida yozgan.
1838-39
yillarda nemis olimlari- botanik
A.Shleyden
va zoolog
T.Shvan
bir xulosaga kelishdilar-
tirik organizmlar hujayralardan iborat. 1855 R. Virxov - hujayra bo‘linish yo‘li bilan ko‘payishini yozdi.
Jinsiy hujayralar - urug‘lanish. ko‘payish asoslari ochildi. Hujayra to‘g‘risida ta’limotlar chuqurlashib
bordi. Tirik organizmlar hammasi kelib chiqishi bir hujayradan tuzilganligi haqida tushuncha -
sitologiya fanida yuzaga keldi.
Hujayrani shakli va o‘lchami. har xil bo‘ladi. Ko‘p hujayralar shar shaklida yoki cho‘ziq shaklda
bo‘ladi. Ba’zi hujayralarni shakli doimiy bo‘lmaydi, o‘zgarib turadi. Masalan: amyoba. qon hujayralari-
leykotsitlar. Hujayrani o‘lchami har xil bo‘ladi. Hujayralar bir necha mikrondan bir necha
santimetrgacha bo‘lishi mumkin (mikron-0,001 mm) Masalan: tovuq tuxumining diametri 6 sm-gacha
bo‘ladi. Ko‘pincha hujayralar mayda va ularni mikroskop orqali ko‘rish mumkin.
Hujayrani eng muhim qismlari sitoplazma va yadro hisoblanadi. Sitoplazma - suyuq modda bo‘lib
unda bir qator organoidlar (endoplazmatik to’r, ribosoma, golji apparati, lizosoma, mitoxondriya,
plastidalar)joylashgan. Uning kimyoviy tarkibi juda murakkab: 10-20 foiz - oqsil, 2-3 foiz- lipidlardan,
1-2 foiz - uglevodlar, mineral tuzlar va boshqa narsalar - 1 foiz. Hujayrani hayotida oqsillarni ahamiyati
katta. Oqsillar tarkibida 20 xil aminokislotalar aniqlangan. Endoplazmatik to‘rni membranalari butun
sitoplazmada joylashib hujayrani tashqi membranasi (qobig‘i) endoplazmatik to‘r membranasiga o‘tadi.
Ya’ni, endoplazmatik to‘r tashuvchi vazifasini bajaradi.
Yadro
- 1831 yilda angliya olimi R.Braun birinchi marta mikroskop orqali yadroni ko‘rgan.
1882 yilda nemis sitologi V.Fleming hujayra bo‘linishida bo‘ladigan yadrodagi o‘zgarishlarni yozgan.
Yadroning o‘lchami va shakli har xil bo‘ladi, ular hujayra shakli va o‘lchamiga ko‘proq bog‘liq. Odatda
yumaloq, cho‘ziq shakldagi yadrolar bo‘ladi. Yadrolar bo‘linish yo‘li bilan ko‘payadi. Yadro zarur
organoid, yadrosiz hujayra halok bo‘ladi. Yadroning funksiyasi - hujayra bo‘linishida irsiy moddani
yangi hosil bo‘lgan hujayralarga o‘tkazadi. Yadro ikki holda bo‘lishi mumkin: tinch va bo‘linish
davrida. Yadro tuzilishi quyidagicha: yadro membranasi, yadro shirasi, yadrocha va xromatin yoki
xromosomalar.
Yadrocha - oqsil sintezida qatnashadi, uning ximiyaviy tarkibi oqsildan va nuklein kislotalar
(DNK va RNK)dan iborat.
|
| |
