|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat instituti
Pdf ko'rish
|
| bet | 216/251 | | Sana | 07.06.2024 | | Hajmi | 7,63 Mb. | | #261339 |
Bog'liq biologiya majmuaR.Bexvelli
va aka-uka
Kollinglar
qarindosh juftlashdan ustalik bilan foydalandilar. Ular
leystyer
qo‘y zotini va qoramolning
shortgorn
va
gyerefort
zotlarini yaratishda isbotlangan. Qarindosh bo‘lmagan hayvonlarni o‘zaro juftlashda
inbred dipressiyaga qarama qarshi xususiyat geterozis kelib chiqadi. Geterozis yoki duragaylik
quvvati qadim zamonlardan beri ma’lum. Masalan, xachir ot, eshakka nisbatan qariyib 2 baravar
uzoq yashaydi va juda kuchli hamda chidamli hayvon hisoblanadi.
Geterozisning bioximik va fiziologik tabiati, moddalar sintezining yuqori dara-jasi bilan
bog‘liq. Geterozis har qanday chatishtirishdan ham kelib chiqavyermaydi. Bunda
chatishtirilayotgan zot yoki liniyalarning o‘zaro moslashganligi muhim ahamiyatga ega. Geterozis
chorvachilikning hamma tormoqlari uchun ham katta ahamiyatga ega. Undan foydalanish
chorvachilik tarmoqlarida sanoat chatishtirishning asosi bo‘lib kelmoqda.
Sanoat chatishtirishi parrandachilikda, ayniqsa 70-90 kunligida so‘yiladigan go‘sht
yo‘nalishidagi jo‘ja xo‘rozlar (broylyerlar) ni etishtirishda keng qo‘llanilmoqda.
Angliyada 50 foizga yaqin, AQSHda - 70, Gollandiyada - 76 va Avatraliyada qariyib 100
foiz parranda go‘shti duragay jo‘jalardan, ya’ni sanoat chatishtirishi qoramol go‘shti gegyerozis
yordamida olinadi. Sanoat chatishtirishi qoramol go‘shti etishtirishda ham keng qo‘llanilmoqda.
Turlararo yoki avlodlararo duragaylashdan olingan hayvonlarda ham geterozis hodisasi kuchli
bo‘ladi. O‘rta Osiyo respublikalarida zebra bilan qora-ola, shvits bilan krasnostep zot hayvonlari
orasida ko‘p miqdorda duragaylar olingan. Bu duragaylarning sut mahsuloti, sutining yog‘liligi sof
zot hayvonlarga nisbatan yuqori bo‘lib, issiq iqlimga va qon parazit kasllliklarga chidamlidir.
Xozirgi vaktda seleksiyaning asosiy vazifasi geterozisni duragay organizmlarning keyingi
bo’g’inlarida ham saqlab qolishdan iborat. Bu borada ba’zi bir bir fikirlar ilgari surilmokda. Masalan,
geterozis xususiyatiga ega bulgan va jinsiy yo’l bilan kupayadigan organizmlarni (ba’zi bir o’simliklar
uchun mumkin bulgan) apomiksis yo’l bilan kupayadigan kilish va geterozisli diploid duragaylarni
poliploid Xolatga utkazish mumkin. Ana shular amalga oshirilsa,geterozigota kombinatsiyasi uzok
saklanishi mumkin.
Vegetativ yo’l bilan kupayadigan o’simliklarda, jinsiy yo’l bilan olingan duragaylarda vujudga
kelgan geterozis duragayini vegetativ kupaytirish usuli bilan saklash mumkinligi aniklandi.
Geterozisning genetik mexanizmi hali muammo masala bo’lib qolmokda. Xozirgi vaktda
geterozisning vujudga kelishi sabablari tushuntiriladigan uchta gipoteza bor; 1) kup genlarning
geterozigota holatda bulishi; 2) foydali dominant genlarning uzaro ta’sir etishi; 3) o’ta dominantlik-
geterozigota holatning gomozigota holatdan ustun chikishi. Bu gipotezalarning har biri ham uziga xos
bulib, xaqiqatga ancha yaqin. Geterozisning vujudga kelishi chatishtirishda ishtirok etadigan ota-ona
formalarning xususiyatiga boglik.
|
| |
