|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya institutiBog'liq 2 1 Технологик жихозларни эксплуатацияси лабSiyqalanish (4.3-rasm). Ishqalanuvchi sirtlarda
mayda notekislik va g`ovaklar bo`lishi zarur, chunki ular
qiziydigan chiqiqlar va moy uchun mikrosovutgichlar
vazifasini o`taydi.
SHu sababli, tiklashdan yoki tayyorlashdan so`ng
detallar sirtida yuzaga keladigan notekisliklar eng maqbul
g`adir-budirlikka ega bo`lishi, bu g`adir-budirlik detallar
me`yorida siyqalanganidan keyin vujudga keladigan
notekisliklarga mos kelishi kerak.
Bu talab bajarilmasa, siyqalanish jarayonida
detallarning ishqalanuvchi sirtlari tez yemiriladi va ularning
o`lchamlari o`zgaradi. Bu hodisa notekisliklar ushbu
tutashmaning ishlash sharoiti, sirtlarning materiali va
hokazolar bilan belgilanadigan o`lchamgacha kichraygunga
qadar davom etadi.
Detallarga yaxshilab ishlov berilsa, uning sirtlarida
notekisliklar kamroq bo`ladi. Bu holda siyqalanish jarayonida
sirtlar kam yeyiladi. Ammo ishlov berishning bu usuli
samarasizdir, chunki silliq sirt hosil qilish uchun qimmat va sermehnat jarayonlar talab etiladi.
Boshqa tomondan, ko`pgina detallar (plunjerlar, tsilindrlarning silliq sirti va hokazo) uchun buning
zarurati yo`q, chunki ma`lum vaqt o`tganidan keyin ularning g`adir-budirligi eng maqbul qiymatga
yetadi.
Mikroqirqilish. Abrazivning qattiq zarralari yoki yeyilish mahsullari sirtga ancha chuqur
botib kirganda ular detalning mikroqirqilishi natijasida mikroqirqindi hosil qilishi mumkin.
Ishqalanish va yeyilishda mikroqirqilish kam sodir bo`ladi, chunki amaldagi yuklanishlarda botib
kirish chuqurligi buning uchun yetarli bo`lmaydi.
Ishqalanuvchi sirtda yuzaga kelgan yoki paydo bo`lgan zarralar sirpanganida ashyoni har
tomonga siljitib va ko`tarib uni tirnaydi. Botgan zarra o`zaro ta`sirlashish joyidan chiqqanda,
maydalanganda, ishqalanish sohasidan chiqib ketganda tirnalish to`xtaydi. Bir joyning qayta-qayta
va bir xil jadallik bilan tirnalishi ishqalanuvchi sirtlarda kamdan-kam ro`y beradi, ko`pincha
navbatdagi qayishqoq deformatsiya mintaqasi ilgari hosil bo`lgan tirnalish izini yopib ketadi.
Ishqalanuvchi sirt sirpanish yo`nalishiga deyarli parallel joylashgan izlar bilan qoplanadi, bu izlar
orasida esa ko`p marta qayishqoq deformatsiyalangan va parchalangan, ya`ni qayishqoq
deformatsiyalanish xususiyatini yo`qotgan ashyo joylashadi. Bunday joyga yuklanish tushganda
osongina darzlar paydo bo`ladi. Bu darzlar kattalashganda ashyo asosdan ajraladi.
Ravshanki, faqat sirpanuvchi zarralargina emas, balki dumalovchi zarralar ham sirtni tirnashi
mumkin. Botib kirgan zarra harakatlanganida ashyoning qattiq tashkil etuvchisiga tiralib bir tomonga
og`ishi mumkin. Shu sababli sirtdagi tirnalish yo`nalishi detalning harakat yo`nalishiga aniq mos
kelmasligi mumkin.
|
| |
