24
Ixtiyoriy kompyuterning ishlash printsipini birinchi bo‘lib
ingliz olimi
Charlg‘z Bebich va uning g‘oyasini mukammallashgan ko‘rinishini Djon Fon
Neyman taklif qilgan. Uning printsipi dastur asosida
boshqariladigan avtomatik
ravishda ketma-ket ishlash g‘oyasidan iborat. hozirda ko‘p rusumli kompyuterlar
shu g‘oya asosida ishlaydi. Lekin keyingi paytlarda ko‘p
protsessorli
kompyuterlar, yahni bir vaqtda dasturning bo‘laklarini ketma-ket emas,
parallel
bajaradigan kompyuterlar ham yaratilganligini eslatib o‘tish joizdir. shunday qilib,
kompyuter avvaldan tuzilgan dastur asosida ishlaydi. O‘z navbatida dastur
qo‘yilgan masalani kompyuterda yechish uchun
qandaydir dasturlash tilida
yozilgan buyruqlar (operatorlar) ketma-ketligidir. dasturlash tilida tuzilgan
dasturlar maxsus tarjimon dasturlar yordamida kompyuter tiliga o‘tkaziladi.
Kompyuter tili 0 va 1 lardan tashkil topgan, mahlum qoidalar asosida yoziladigan
ketma-ketliklardan iborat. Djon Fon Neyman printsipi bo‘yicha avtomatik ravishda
bajariladigan dastur avval kompyuterning xotirasiga kiritiladi (yuklanadi).
Xotirada turgan dastur asosida dasturni tashkil etuvchi har bir operator ketma-ket
bajariladi.
Boshqaruv qurilmasi deb ataluvchi maxsus qurilma
hozir qanday operator
bajarilishi va undan keyin qaysi operator bajarilishi ustidan nazorat o‘rnatadi va
uni bajarilishini tahminlaydi. Amal (arifmetik-mantiqiy) esa protsessor deb
ataluvchi qurilmada bajariladi. Dastur ishlash natijasi to‘g‘ridan-to‘g‘ri
ekranda
yoki tashqi qurilma (chop qiluvchi mexanizm,
grafik chizuvchi qurilma, video
qurilma va boshqalar) deb ataluvchi qurilmada ko‘rilishi mumkin.
Odatda
kompyuter ikki qismdan: hardware (kompyuterni tashkil etuvchilari -
kompyuterning qattiq qismlari) va Software (kompyuterning dasturiy tahminoti -
kompyuterning yumshoq qismlaridan) tashkil topgan deyiladi.
