SHAXSIY KOMPYUTERLARNING TUZILISHI
shaxsiy kompyuterlar quyidagi asosiy qurilmalardan tashkil topgan:
-
tizim bloki;
-
monitor;
-
klaviatura;
25
-
sichqoncha.
IBM firmasiga taalluqli shaxsiy kompyuterlar, inglizcha IBM PC
kompyuterlari atamasida yuritiladi va ular hozirgi kunda eng keng tarqalgandir.
TIZIMLI BLOKI
Tizimli bloki odatda desktop (yassi) yoki town (minora)
ko‘rinishida ishlab chiqariladi.
Kompyuterning asosiy qismlari tizimli blokida joylashgan
bo‘lib, ular quyidagilardir:
Tezkor xotira (RAM-Random Access Memory-ixtiyoriy kirish
mumkin bo‘lgan) mikroprotsessor, qurilmalar nazoratchilari, (yahni kontrollerlar,
adapterlar, elektr manbai bilan tahminlash bloki), yumshoq disk yurituvchi
qurilmasi (FDD-Floppy Disk Driver), qattiq disk yurituvchi qurilmasi (hDD-hard
Disk Driver), faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan (CD ROM-Compact Disk Read
Only Memory) yoki uning o‘rniga xozirda xam o‘qish xam yozish uchun hizmat
qiladigan lazer disk yurituvchi qurilmasi (CD RW yoki DVD RW) bo‘lishi xam
mumkin, shinalar, modem va boshqa qurilmalar. Tizim blokiga uning parallel
(LPT) va ketma-ket (COM) portlari orqali ko‘plab tashqi qurilmalarni ulash
mumkin.
Mikroprotsessor. Mikroprotsessor kompyuterning amal bajaradigan qismi
bo‘lib, u ma‘lumotlarni berilgan dastur asosida qayta ishlaydi.
Mikroprotsessor 140 ta atrofida turli arifmetik va mantiqiy amallarni
bajaradi. IBM rusumli kompyuterlarda Intel tipidagi (shu nomli firma ishlab
chiqqan) mikroprotsessorlar ishlatiladi. Bu firma o‘z faoliyati mobaynida Intel-
8080,
80286,
80386,
80486,
pentium,
pentium
pro
(professional)
mikroprotsessorlari ishlab chiqargan bo‘lib, hozirda faqat zamon talablariga javob
beradigan pentium-III, pentium-IV protsessorlarini bozorga chiqarmoqda. shuni
aytish joyizki, bu protsessorlar faqat Intel firmasida ishlab chiqarilishi shart emas.
Uning litsenziyasi asosida bunday mikroprotsessorlar, ishchi kuchi arzon bo‘lgan,
Janubiy- sharqiy Osiyo mamlakatlarida ko‘plab ishlab chiqarilmoqda. Bundan
tashqari, IBM kompyuterlariga moslik shartini bajaradigan boshqa firmalar: AMD,
26
Cyrix, Celeron va hokazo ishlab chiqqan mikroprotsessorlar ham keng qo‘llaniladi.
Ammo boshqa firmalar ishlab chiqqan mikroprotsessorlar Intel-protsessorlardan
umuman
aytganda
kuchsizroq
hisoblanadi.
hozirda
MMX-protsessorli
kompyuterlar keng qo‘llaniladi. Protsessorlarning tezligi megagertslar (Mgts)
sekundda o‘lchanadi.
MMX pentium protsessori. Intel firmasining keyingi avlod protsessori
sifatida 1997 yil yanvar oyidan boshlab chiqarilayotgan MMX (Matrix
Multiplication Extension) pentium protsessorini aytish mumkin. Dastavval bu
protsessor matritsalarni ko‘paytirish uchun kengaytma nomi bilan atalgan bo‘lsa,
keyinchalik MultiMedia Yextension-mulg‘timedia uchun kengaytma deb atala
boshladi. Bu yangi protsessorni ishlab chiqishdan maqsad, keyingi yillarda
ommaviy qo‘llanilib borilayotgan kompyuterning mulg‘timedia (ovozi, grafik,
tasvir) imkoniyatlarini har tomonlama barkamollik darajasiga ko‘tarish
mulg‘timedia amaliyotlarni tez bajarishni tahminlashdan iborat. Bu amallar
qatoriga, jumladan mulg‘timedia berilganlarini, ikki va uch o‘lchovli grafikalarni
tez bajarish kiradi. shu bilan birga bu protsessor ko‘paytirish va qo‘shish amallarini
ko‘proq ishlatadigan amaliy dasturlarda amallarni tezroq bajarishga qaratilgan.
shuning uchun ham uni ko‘proq matematik soprotsessorni talab qilmaydigan,
butun sonlar bilan ishlash bilan bog‘liq masalalarni yechishda qo‘llash maqsadga
muvofiq bo‘lsada, tajribalar uning har tomonlama ustunligini ko‘rsatadi.
Monitor
Monitor (displey) kompyuterda matn va grafik ma‘lumotlarni tasvirlash
(ko‘rish) uchun xizmat
qiladi. Uning elektron-nurli (SRT - Cathode
Ray Tube) va suyuq kristalli (jidkokristallicheskoe yoki LCD -
Liquid Crystal Display) ko‘rinishlari mavjud. Garchand tashqi
ko‘rinishidan u televizorga o‘xshab ketsada, ular bajaradigan
ishlari bilan keskin farq qiladilar. Monitorlar rangli va rangsiz
bo‘ladi. Kompyuter tarqatadigan nur umuman aytganda zararli, shuning uchun ham
bahzi kompyuterlarda past radiatsiya (Lowe radiation) so‘zlarini uchratish
mumkin. Lekin ularning inson organizmiga tahsiri tobora kamayib boradigan
27
rusumlari yaratilmoqda. Buning misoli keyingi yillarda chiqarilgan 17-21 dyuymli
SVGA (SUPER Video Grafic Adapter-katta video grafik adapter) monitorlarda
nurlarning tahsirini ancha kamaytirilishiga erishilganligini keltirish mumkin.
Monitor asosiy tavsiflaridan biri uning tasvirlash qobiliyatidir. Tasvirlash
qobiliyati ekranning gorizontali va vertikalidagi nuqtalar soni bilan beriladi.
Masalan 14 dyuymli (36.56 sm) monitorda tasvirlash qobiliyati 800x600, 15
dyuymli (38.1 sm) monitorda 1024x768, 17 dyuymli (43.2 sm) monitorda
1280x1024 va 21 dyuymli (53.54 sm) monitorda esa 1600x1200. Bundan tashqari,
monitorning yana bir tavsifi tasvirlarni hosil qiluvchi piksellar (nuqtalar)
o‘lchovining katta-kichikligidir. Tasvirlash qobiliyati 800x600 ga teng bo‘lgan
monitorlarda yaxshi tasvir piksel 0,31mm ga, 1024x768ga teng bo‘lgan
monitorlarda esa piksel 0,28 yoki 0,25ga teng bo‘lishi kerak. Monitorning tez
ishlashi uning adapteriga bog‘liq bo‘ladi. Matn holatida monitorlar nisbatan tez
ishlasada, grafik holatda u sekinroq ishlaydi. Uning tezligini oshirish yo‘llari ham
mavjud.
Xozirda monitorlarning suyuq kristalli (jidkokristallicheskoe yoki LCD)
ko‘rinishdagilari keng tarqalmoqda. Bunga sabab uning zararli nur tarqatib inson
ko‘ziga salbiy tahsir ko‘rsatmasligi xamda kam energiya sarfidir. Bundan tashqari
bunday monitorlar satxi o‘ta tekis bo‘lib, unda tasvirlar buzilmasdan ko‘rinadi.
Shuningdek xozirda plazmali monitorlar xam ishlab chiqarish yo‘lga
qo‘yilmoqda. U ichi inert gazi bilan to‘ldirilgan, satxi tekis shisha idish shaklida
bo‘lib ichki satxida esa minglab mayda elektrodlar joylashtiriladi. Xar bir elektrod
esa monitor ekranining bitta pikselini tashkil etadi. U xam inson uchun zararli
bo‘lgan nur tarqatmaydi. Suyuq kristalli monitorlardan farqi uning katta dioganalli
ko‘rinishlarini xam yaratish imkoniyati mavjud.
| 