11. INJЕNЕRLIK MЕLIORATSIYАSI ASOSLARI 11.1. Melioratsiya tushunchasi Melioratsiya (lot. melioratio – yaxshilash) deganda ma‘lum
maydondagi ekinlardan muttasil yuqori hosil olish maqsadida shu
maydonning noqulay tuproq, gidrogeologik va mikroiqlim
sharoitlarini yaxshilash tushuniladi. Melioratsiyaning ko’plab tur va
tarmoqlari mavjud. Masalan, agrotexnik melioratsiya, o’rmon-
texnika melioratsiyasi, gidrotexnikaviy melioratsiya, suv xo’jaligi
melioratsiyasi, iqlim melioratsiyasi, sug’orish melioratsiyasi, zax
qochirish melioratsiyasi, madaniy-texnik melioratsiya va boshqalar.
Tuproqda nam yetishmaganda unga suv berish va suvni dala
bo’yicha bir tekis taqsimlashdan iborat tadbirlarni sug’orish melioratsiyasi amalga oshiradi. Tuproqning unumdorligini oshirish
maqsadida unga o’simliklar uchun qulay nam tartibotini va u bilan
bog’liq bo’lgan havo, tuz hamda oziq moddalar tartibotlarini
vujudga keltirish, shuningdek, tuproqdagi ortiqcha namlikni
qochirish tadbirlari majmui bilan zax qochirish melioratsiyasi shug’ullanadi.
Yangi yerlarni o’zlashtirish va tuproq unumdorligini oshirishga
yo’naltirilgan tadbirlar tizimi madaniy-texnik melioratsiya deb
ataladi. O’rmon-texnika melioratsiyasi muayyan joyning iqlimini
o’zgartirish maqsadida chakalakzor va o’rmonlar yaratish, cho’l
o’simliklarini ko’paytirib, dehqonchilikka zarar yetkazuvchi qum
ko’chmalarini to’xtatuvchi, qorni va nam zahiralarini saqlab qoluvchi
va sh.o’. boshqa tadbirlar bilan shug’ullanadi.
Injenerlik tadbirlaridan foydalanish orqali noqulay tabiiy
sharoitlarni yaxshilash, ya‘ni sug’orish va suv chiqarish
shaxobchalarini qurish, sizot suvlarini chiqarib tashlash uchun zax
qochiruvchi hamda tog’ etaklarida selga va toshqinga qarshi
63
inshootlar qurish kabi tadbirlar gidrotexnikaviy melioratsiya deb
ataladi. Sug’orish va zax qochirish melioratsiyasining barcha
injenerlik yechimlari va tadbirlari bir vaqtning o’zida gidrotexnikaviy
melioratsiyaning ham tadbirlari bo’lib hisoblanadi.
