O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti s. Eshtemirov, F. M. Nazarov

111 
Ta‘rif: Agar shartli takrorlanuvchi jarayonlar tarkibidagi shart 
takrorlanishdan oldin tekshirilsa, shart oldi takrorlanuvchi jarayonlar deyiladi.
Takrorlanuvchi operator tarkibiga beriladigan shart tahlil qilinib yozilish 
kerak, chunki shart hech qachon yolg‘on qiymat qabul qilmasa, dastur cheksiz 
ishlashga to‗g‘ri keladi. Takrorlanish hech qachon cheksiz bo‗lishi mumkin emas, 
aks holda algoritmning diskretlik hossasi buziladi. 
Shart oldi takrorlanish operatori yani while operatorining umumiy ko‗rinishi 
quyidagicha. 
while() { operatorlar; } 
Agar shart chin qiymat qabul qilib tursa {} ichidagi operatorlar 
bajarilaveradi, qachonki shart yolg‘on bo‗lgandagina takrorlanish o‗z ish 
faoliyatini to‗xtatadi.
Takrorlash strukturasi bir ifoda yoki blokni ma'lum bir shart to‗g'ri (true) 
bo‗lishi davomida qaytarish imkonini beradi. Qaytarilayotgan ifoda shartga ta'sir 
ko‗rsatishi kerak. Ma'lum bir vaqt o‗tgandan keyin shart false ga o‗zgartilishi 
kerak. Bo‗lmasa while (davomida) tugatilmaydi. while faqat o‗zidan keyin kelgan 
ifodaga ta'sir qiladi. Agar biz bir guruh amallarni qaytarmoqchi bo‗lsak, ushbu 
blokni {} qavslar ichiga olishimiz kerak. Shart takrorlanuvchi blokning boshida 
tekshirilgani sababli, agar shart noto‗g'ri bo‗lib chiqsa, blokni hech ijro ko‗rmasligi 
ham mumkin. 
While operatori tarkibidagi shart yolg‘on qiymat qabul qilganda operatorlar 
bajarilmasdan qoladi, shart chin qiymat qabul qilgandagina operatorlar bajariladi. 
Ba‘zi hollarda shart takrorlanish boshidan yolg‘on qiymat qabul qiladi, bunda 
takrorlanish bir marta ham bajarilmaydi. Shart chin qiymat qabul qilib, lekin 
takrorlanish tanasida shart tarkibi o‗zgartirilmasa, takrorlanish cheksiz bo‗lib 
qoladi. 
Misol: Salom so‗zini ekranga n mart chiqarilsin. 
Bu masalani for sikl operatori yordamida ham ifodalash mumkin, lekin 
while operatorining mohiyatini o‗rganish uchun oddiy masala yordamida 
qaraymiz. 
#include  
int main()
{ int n,i=1; 
cout<<‖n=‖; 
cin>>n;
while(i<=n) 

112 
{ cout<<‖Salom \n‖;
i++; } 
return 0;
}
Kirituvchi ma‘lumotlar 
n=3 
Dastur natijasi 
Salom 
Salom 
Salom
While operatorini dasturlash tarkibida ishlatish vaqtida doimo takrorlanish 
tarkibidagi shart bilan tekshiriladigan bitta o‗zgaruvchi olish kerak. Bu masalada 
shart bilan tekshirish uchun i o‗zgaruvchisi tanlandi. Takrorlanish sonini n orqali i 
bilan solishtirish natijasida aniqlanadi. 
While operatorining ishlash jarayoni yuqoridagi misolda quyidagicha. 
Boshlang‘ich holatda i=1 shart i<=n(1<=3) chin 
Qadam1: salom so‗zi ekranda chiqariladi i=2; 
shart i<=n(2<=3) 
 Qadam2: salom so‗zi ekranda chiqariladi i=3; 
shart i<=n(3<=3) 
 Qadam2: salom so‗zi ekranda chiqariladi i=4; 
shart i<=n(4<=3) yolg‘on takrorlanish to‗xtatiladi. 
Misol: n berilganda k!
Bu masalani C++ dasturlash tilida ifodalash uchun k faktorialni takrorlanish 
tanasiga joylashtirish kerak, takrorlanish shartini esa k!ko‗rinishida 
tasvirlanadi. 
#include  
int main()
{ int n,k=0,p=1; 
cout<<‖n=‖; 
cin>>n;
while(p{ k++; 
p=p*k;
} 
cout<return 0;