Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

210 
kam pul keltiradigan kompyuter dasturchiligidan voz kechdi, uning 
hisobchisi buni firma xarajatlarini hisoblashda inobatga olmaydi, 
chunki, unga toʻlanadigan xarajat firmaning tashqarisiga chiqib 
ketmaydi. Bu hech qachon hisobchining moliyaviy holatini koʻrsatib 
bermaydi. Iqtisodchi boʻlsa, har qanday kirim-chiqim xarajatlarini 
hisoblaydi, chunki bu qaror muhokamasi firmaga katta foyda keltiradi. 
Misol uchun, firma xoʻjayini kompyuter dasturchining maoshini 100$ 
dan 500$ga koʻtarsa, u soatiga maoshining anchagina yuqoriligi uchun 
unumli ishlashi va toʻliq vaqtini kompyuter dasturchiligida davom 
ettirishi mumkin.
 
Deyarli har bir biznesning muhim noyaqqol xarajatlari bu 
investitsiya qilingan biznesdagi moliyaviy kapitalning muqobil 
qiymatidir. Misol uchun, taxmin qilish mumkinki, firma xoʻjayini 
oʻzining firmasini tashkil qilish uchun oʻz fondidan $300000 ishlatdi. 
Agar firma xoʻjayini pulini 5foizli omonat qoʻyganida edi, u har yili 
$15000 dan mablagʻga ega boʻlardi. Uning maqsadi firmasiga 
xoʻjayinlik qilish, shu sababli u yiliga keladigan $15000dan voz kechdi. 
$15000 firma xoʻjayinining noyaqqol muqobil xarajatlari hisoblanadi. 
Iqtisodchi va hisobchilar oʻrtasidagi farqni chuqurroq oʻrganadigan 
boʻlsak, uncha katta boʻlmagan narsalardan boshlaymiz. Tasavvur 
qilaylik, hozir firma xoʻjayini bu firmani sotib olish uchun $300000 
sarflamadi, ammo, oʻrniga $200000ni bankka 5 foizli omonatga qoʻydi 
hamda $100000ni oʻz shaxsiy jamgʻarmalari uchun ishlatdi. Firma 
xoʻjayinining faqatgina yaqqol xarajatlarini hisobga oladigan hisobchisi, 
har yili bank krediti boʻlgan $10000ni hisobladi, ya’ni bu firmaning 
chiqib ketadigan summasining yigindisi hioblanadi. 
Biroq iqtisodchilar fikriga koʻra, biznes boshlash uchun muqobil 
xarajat haligacha $15000, ya’ni kamida $15000siz biznes boshlab 
boʻlmaydi. Muqobil qiymat bankdan olingan qarzning foizi $10000 va 

211 
jamgʻarmadagi mablagʻdan olinishi mumkin boʻlgan foiz $5000 
yigindisiga teng. Shundan kelib chiqqan holda, iqtisodchilar va 
hisobchilar qiymatni har xil oʻlchaydilar, shuningdek, ular foydani ham 
har xil hisoblaydilar. Iqtisodchi firmaning umumiy daromadidan 
sotiladigan mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqarishga ketgan barcha 
xarajatlarni ayirish orqali firmaning iqtisodiy foydasini hisoblaydi. 
Hisobchi firmaning foydasini aniqlash uchun firmaning umumiy 
daromadidan faqatgina yaqqol xarajatlarini ayirib tashlaydi. 
11.1-chizma bu farqni koʻrsatadi. Hisobchi noyaqqol xarajatlarni 
hisobga olmagani uchun u hisoblagan foyda iqtisodchi hisoblagan 
foydadan koʻproq boʻladi. Iqtisodchi nuqtayi nazaridan qaraganda, 
biznes daromadli boʻlishi uchun umumiy daromad barcha ishlab 
chiqarish xarajatlarini, ya’ni yaqqol va noyaqqol xarajatlarni qoplashi 
kerak. 
 
Iqtisodiy foyda bu muhim tushuncha, chunki, u firmani tovar va 
xizmatlar yetkazib berishga undaydi, koʻrib turibmizki firma ijobiy 
iqtisodiy foyda qilsagina, biznes dunyosida mavjud boʻladi. U barcha 
ishlab chiqarish xarajatlarini qoplaydi va firma egalarini ragʻbatlantirish 
Iqtisodchilar firmani 
yuritishda qanday yoʻl 
tutishadi 
Buxgalterlar firmani 
yuritishda qanday yoʻl 
tutishadi 

Download 7,53 Mb.