306
koʻproq ishlab, koʻproq daromad olishga harakat qiladi. Lekin, ish vaqti
oshgan sari boʻsh vaqtning ham qimmati oshib boradi. Inson ma’naviy
oʻsishga ham intiladi. Demak, ish vaqtining oʻsishi oʻz chegarasiga ega.
Nima uchun deganda,
insonlar, ishlab topgan daromadini koʻproq zavq
olish uchun, dam olishga sarflaydilar.
Ish vaqti ma’lum vaqtgacha oʻsgandan keyingi ish haqining oʻsishi,
ish vaqtini qisqarishiga olib keladi. Ish haqi oshganda oʻrnini bosish
samarasi hamda daromad samarasi mavjud boʻladi. Oʻrnini bosish
samarasida
yuqoriroq ish haqi, ishchining real daromadini oshiradi.
Ishchi koʻp daromad olganda, u koʻproq ne’matlarni sotib oladi,
ushbu
ne’matlardan biri, yaxshi dam olishdir.
Agar ishchi dam olishga koʻproq mablagʻ sarflasa, daromad
samarasi (daromadning oshishi), uni kamroq ishlashga undaydi.
Daromad samarasi juda ham katta boʻlganda,
ishchi ish vaqtini
qisqartiradi va mehnat taklifi chizigʻi pastga yotiq boʻladi.
Ish haqining birinchi bosqichida
1
W
dan
2
W
ga oʻsishi, ish vaqtini
1
t
dan
2
t
soatga oshiradi. Bu erda oʻrnini bosish samarasi daromad
samarasidan yuqori boʻladi. Ish haqining ikkinchi bosqichidagi
2
W
dan
3
W
ga oʻsishi, ish vaqtiga ta’sir qilmaydi, ishchi
2
t
soat ishlaydi, oʻrnini
bosish samarasi daromad samarasiga teng.
Uchinchi bosqichdagi ish
haqining
3
W
dan
4
W
ga oʻsishi, ish vaqtini
2
t
dan
4
t
ga qisqartiradi,
oʻrnini bosish samarasi daromad samarasidan kam boʻladi.
Koʻrinib turibdiki, daromadning oʻsishi dam olishga boʻlgan talabni
oshiradi. Ushbu hol ish vaqtini qisqarishi va dam olish vaqtini oshishida
oʻz ifodasini topgan. Ish haqining oshishi
bilan birga dam olishning
narxi ham oshadi.
Odatda, rivojlangan mamlakatlarda aholining oʻrtacha daromadi,
rivojlanayotgan mamlakatlardagi aholining oʻrtacha daromadidan ancha
yuqori boʻlgani uchun, ular koʻproq dam olishga harakat qiladi
307
(Daromad
samarasi,
oʻrnini
bosish
samarasidan
yuqori).
Rivojlanayotgan davlatlarda ish haqi past boʻlgani uchun,
ish haqining
oʻsishi, ishchilarni koʻproq vaqt ishlab, koʻproq daromad qilishga
undaydi (oʻrnini bosish samarasi, daromad samarasidan yuqori boʻladi).
