Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

349 
ifloslantirish xarajatlarini ham hisobga oladi, chunki soliq ularni tashqi 
xarajatlarini ham toʻlashga majbur qiladi va bozor narxi ishlab 
chiqaruvchilarga qoʻyilgan soliqni ham aks ettirgani uchun, alyuminiy 
iste’molchilari kamroq miqdorda foydalanishga harakat qilishadi. Bu 
siyosat 
Iqtisodiyotning oʻnta tamoyillari
ning biriga asoslangan: odamlar 
ta’sirlarga javob qilishadi. Mazkur bobning oxirida, siyosatchilar tashqi 
ta’sirlarni qanday hal qilishini chuqurroq koʻrib chiqamiz. 
Ijobiy tashqi ta’sirlar 
Ba’zi faoliyatlar uchinchi shaxslarga ham xarajatlar joriy qilsa ham, 
boshqalar bundan foyda olishadi. Masalan, ta’limni olaylik. Aksariyat 
hollarda, ta’lim foydasi xususiydir: ta’lim iste’molchisi yaxshi ishchi 
boʻlib yetishadi va shuning bilan yuqori maosh sifatida foyda oladi. 
Ammo ushbu xususiy foydadan tashqari, ta’lim ijobiy tashqi ta’sir hosil 
qiladi. Ulardan biri shuki, yaxshi ta’lim olgan odamlar koʻproq biladigan 
saylovchilar boʻlishadi, bu esa hamma uchun yaxshiroq hukumat 
boʻlishini anglatadi. Yana bir tashqi ta’siri shuki, koʻproq ta’lim olgan 
aholi past jinoyat darajasini anglatadi. Uchinchi tashqi ta’siri shuki, 
koʻproq ta’lim olgan aholi texnologik rivojlanishni va tarqalishini 
ta’minlaydi, bu esa hamma uchun samaradorlik va yuqori maoshga olib 
keladi. Ushbu uchta ijobiy ta’shqi ta’sir sabab, odamlar koʻproq ta’lim 
olgan qoʻshnilari bor boʻlishini xohlaydi. 
Ijobiy ta’shqi ta’sirlar tahlili salbiy ta’shqi ta’sirlar tahliliga 
oʻxshaydi. 3-rasmda koʻringanidek, talab chizigʻi jamiyat uchun tovar 
qiymatini aks ettirmaydi. Ijtimoiy qiymat xususiy qiymatdan yuqori 
boʻgani sababli, ijtimoiy qiymat chizigʻi talab chizigʻidan yuqori 
boʻladi. Maqbul miqdor ijtimoiy qiymat va taklif chizigʻi (xarajat) 
kesishgan nuqtada boʻladi. Shunday ekan, ijtimoiy maqbul qiymat 
xususiy bozor aniqlagan miqdordan yuqori boʻladi.

350 
Yana bir marta, hukumat bozor ishtirokchilarini tashqi ta’sirni 
oʻzlashtirishiga undab bozor muvaffaqiyatsizligini toʻgʻriirlashi 
mumkin. Ijobiy tashqi ta’sirlar holatidagi toʻgʻri javob, xuddi salbiy 
tashqi ta’sirlar holatining teskarisi boʻladi. Bozor muvozanatini ijtimoiy 
maqbul darajaga yaqinlashtirish uchun, ijobiy tashqi ta’sir subsidiya
kiritishni talab qiladi. Aslida ham, bu hukumatni amaldagi 
siyosatining oʻzginasi: ta’lim davlat maktablari va hukumat grantlari 
asosida subsidiya bilan ta’minlanadi. 
Xulosa qilish uchun:
salbiy tashqi ta’sirlar bozorlarni ijtimoiy 
zaruriyatdan koʻproq miqdorda ishlab chiqarishga undaydi. Ijobiy tashqi 
ta’sirlar bozorlarni ijtimoiy zaruriyatdan kamroq miqdorda ishlab 
chiqarishga undaydi. Bu muammoni yechish uchun, hukumat salbiy 
tashqi ta’sirli tovarlarga soliq solish va ijobiy tashqi ta’sirli tovarlarga 
subsidiya berish orqali tashqi ta’sirlarning oʻzlashtirilishiga erishadi. 

Download 7,53 Mb.