Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

383 
svetor 
oʻrnatib chiqishimiz va barcha yangi yirik yuk 
avtomashinalariga 
eng 
soʻnggi 
havfsizlik 
funksiyalarini 
joylashtirishimiz lozim boʻladi. 
Ustiga ustak, svetoforlar har bir burchakda emas va kishilar koʻp 
holatlarda havfsizlik yostiqchasi yoki tormoz tizimini bloklanishiga 
qarshi mexanizmga ega boʻlmagan, qimmat boʻlmagan avtomobillarga 
haq toʻlashni afzal koʻrishadi. Ommaviy mahsulotlar yoki xususiy 
mahsulotlar toʻgʻrisidagi har ikki qarorda ham koʻproq iqtisod qilish 
maqsadida hayotimiz bilan tavakkal qilishga tayyor boʻlamiz. 
Inson hayoti soʻmdagi ekvivalentga ega emas degan qarorni qabul 
qilgandan soʻng qanday qilib bu qiymatni aniqlab olishimiz mumkin? 
Oʻlim toʻgʻrisida da’vo qilgan taraf xarajatlarini qoplab berish 
maqsadida “agar vafot etgan shaxs tirik boʻlganda qancha mablagʻ 
ishlab topishi mumkinligini aniqlash” usuli sudlar tomonidan 
qoʻllanilib kelinadi. Iqtisodchilar bu usulni koʻp holatlarda tanqid 
qilishadi, sababi bu usul hayotni yoʻqotishning boshqa qiymatliklarini 
e’tiborga olmaydi. Shunday qilib, bu usul gʻalati koʻrsastkichni oʻzida 
aks ettiradi, goʻyoki nogiron yoki pensionerning hayoti hech qanday 
qiymatga ega emasdek. 
Inson hayotini baholashning eng yaxshi usuli bu – inson oʻz 
hayotini yoʻqotish uchun mavjud boʻlgan tavakkalchilik va bunga 
toʻlanishi lozim boʻlgan haq miqdorini bilishdir. Oʻlish tavakkalchiligi, 
masalan, ish joyiga qarab baholanadi. Osmonoʻpar binolardagi 
quruvchilar oʻz ish joylarida ofis ishchilariga qaraganda koʻproq 
tavakkalchilikka duch keladilar. Iqtisodchilar koʻproq va kamroq 
tavakkalchililik darajasiga, ta’lim sifatiga, tajribaga va boshqa ish 
haqini belgilab beruvchi faktorlarga qarab kishilar oʻz hayotlarini 
qanchaga baholashlari mumkinligi haqida ba’zi bir tushunchalarga ega 
boʻlishlari mumkin. Ushbu usulni qoʻllab oʻtkazilgan tadqiqotlarga 

384 
koʻra inson hayoti qiymati 10 million soʻmga baholanishi toʻgʻrisida 
xulosaga kelingan. 
Endi biz, yuqorida keltirib oʻtilgan misolimizga qaytib shahar 
injenerining taklifiga munosabat bildirishimiz mumkin. Svetofor inson 
haytini saqlab qolish tavakkalchiligi darajasini 0,5 foizgagina 
yaxshilaydi. Shunday qilib, svetovor oʻrnatilishidan kutilishi mumkin 
boʻlgan foyda 50 000 soʻm (yoki 0,005*10 
 
million soʻm) ni tashkil 
etadi. Bu koʻrsatkich 
loyiha xarajjati boʻlgan 10 000 soʻmdan bir muncha koʻp, demak 
siz loyihani tasdiqlashingiz mumkin. 

Download 7,53 Mb.