385
Bizni hikoyamiz boshlangan vaqtda quylar koʻpgina vaqtlarini
shaharni qamrab olgan Umumiy Maydon deb nomalnuvchi umumiy
erlarda (yaylovlarda) yotib oʻtkazishar edi. Shaharda hech bir oila
oʻzining shaxsiy er maydoniga ega emas edi. Buning oʻrniga
aholi
kollektiv (jamoa) er maydonlariga (yaylovlariga) ega boʻlib, oʻz
qoʻylarini mazkur erlarda boqishar edi. Kollektiv (jamoa) mulki yaxshi
samara beradi, chunki erlar yaxshi koʻrinishda saqlanadi. Kishilar
oʻzlari uchun shaxsiy er maydonlarini ajratib olgunlariga qadar
Umumiy Maydon iste’moldan cheklanmagan
xususiyatga ega edi va kishilarni qoʻy etishtirishlarida hech
qanday toʻsiqlar
mavjud emas, bir soʻz bilan aytganda hamma baxtli
edi.
Yillar oʻtishi bilan shaharcha aholisi soni ham unga baravar
ravishda Umumiy Maydonda boqilayotgan qoʻylar soni ham ortib
borar edi. Er maydonining oʻzgarmas hajmida qoʻylar
sonini ortib
borishi erni oʻzini oʻzi qayta tiklash qobiliyatini kamaytirib borar edi.
Oxir oqibat erni tarkibi shu darajada yomonlashib ketdiki natijada u
oʻzining hosildorlik darajasini butkul yoʻqotdi.
Ekinlarsiz Umumiy Maydonda qoʻylarni etishtirish imkonsiz va
qachonlardir rivoj topgan yung etishtirish sanoati oʻz oʻzidan yoʻqolib
boradi. Koʻpgina oilalar oʻzini oʻzi ta’minlash uchun daromad
manbaalarini yoʻqotishadi. Xoʻsh, ushbu
muammoni yuzaga kelish
sabablari nima? Nega choʻponlar qoʻylar sonini Umumiy Maydonni
ishdan chiqarish darajasigacha oʻsishiga yoʻl qoʻyishdi. Muammo
shundaki, ommaviy va xususiy ragʻbatlar (manfaatlar) tubdan farq
qiladi.
Hosildor erlar sifatini saqlab qolish choʻponlarning
birgalikdagi
jamoaviy harakatlariga bogʻliq. Agar choʻponlar birgalikda harakat
qilishganida edi, ular qoʻylar sonini Umumiy Maydon quvvati etadigan
386
darajada saqlab qolishlari mumkin edi. Biror bir oila uning qoʻylari
sonini kamaytirishdan manfaatdor emas, lekin har bir qoʻylar guruhi
aslida umumiy muammoning alohida bir boʻlagi hisoblanadi.
Aslini olganda,
