Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

419 
19.2.
 
Iqtisodiy davrlarning xususiyati va koʻrinishi 
 
Iqtisodiy taraqqiyot doimiy tebranishlarga uchrab turadi – pasayish, 
tanglilik davrlari iqtisodiy faollik va koʻtarilish bilan almashadi. 
Iqtisodiy oʻsishning davriylik xususiyati fan-texnika taraqqiyoti bilan 
bogʻliq. Shu tufayli asosiy fondlarni sakrash yoʻli bilan yangilanishi yuz 
beradi, yangi texnologik jarayonlar tatbiq etiladi, milliy daromad, 
iste’mol, jamgarish va investitsiyalar oʻrtasida oʻzaro bogʻliqlik 
oʻzgaradi. Iqtisodiy oʻsish holatida ishlab chiqarishning real hajmini 
vaqti-vaqti bilan boʻlib turadigan bunday kengayishi yoki qisqarishi 
iqtisodiy davr deb ataladi. Iqtisodiy davrlar davom etish muddatiga 
koʻra quyidagi turlarga boʻlinadi:
 
♦
qisqa (3-4 yil) muddatli, tovar-moddiy zaxiralarning oʻzgarishi 
bilan asoslangan;
 
♦
oʻrta (7-8 yil) muddatli asosiy fondlar asbob–uskunalarni 
almashtirishi sifatidagi oʻzgarishlaridan kelib chiqadi;
 
♦
Kuznets davri (15-20 yil), qurilish davr nazariyasining asoschisi 
Amerika iqtisodchisi Saymon Kuznets nomi bilan atalgan. Bu davrlar 
turar joylarni va ba’zi ishlab chiqarish inshootlarni vaqti-vaqti bilan 
ommaviy ravishda yangilanishi bilan bogʻliq boʻlgan tebranishlardir;
 
♦
uzun toʻlqinlar (50-60 yil), infrastrukturani yangilanishi va 
tubdan yangi texnologik jarayonlarni kiritish bilan asoslanadi va rus 
tadqiqotchisi N.Kondratev nomi bilan nomlanadi.
 
Iqtisodiy davrni oʻrganish davlat tomonidan davriylikka qarshi 
qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish va barqaror iqtisodiy 
oʻsishni ta’minlash uchun zarurdir. 
Har bir mamlakat iqtisodiy oʻsishga erishish uchun intiladi va uni 
davlat siyosatining asosiy maqsadi deb biladi.
 
Chunki iqtisodiy oʻsish quyidagilarni bildiradi: 

milliy mahsulot hajmini va daromadni muttasil koʻpayishini, 
oqibatda esa aholi farovonligini oʻsishini; 

ishlab chiqarish fondlari va ishchi kuchlarini xoʻjalik oborotiga 
yanada toʻlaroq jalb qilishni, ya’ni jamiyatning chegaralangan 
resurslaridan toʻgʻri foydalanishni; 

420 

shaxsni rivojlanishiga olib keluvchi yangi ehtiyojlarni va shu 
bilan bir vaqtda ularni qondirishning yangi imkoniyatlari paydo 
boʻlishi; 

dunyo 
bozorida 
davlat 
ishonchining 
oʻsishi va oʻrni 
mustahkamlanishi.
 
Bu esa xalqaro ayirboshlashning nisbatan ustunlik qonuniga 
muvofiq qoʻshimcha xarajatsiz millatlar daromadini oshirishga olib 
keladi. Shu bilan birga iqtisodiy oʻsish ayrim salbiy oqibatlarga ham 
ega. Ularning ichida eng koʻzga tashlanadigani atrof-muhitga ortiqcha 
zoʻr berilishi va natijada uni ifloslanishi.
 
Barqaror iqtisodiy oʻsish uchun sharoitlarni ta’minlash davlatning 
muhim vazifasi hisoblanadi. U tartibga solish tayanchlaridan 
foydalanib, iqtisodiy oʻsishning ijobiy tomonlarini kuchaytirish va 
salbiy tomonlarini tekislash imkoniga ega. 

Download 7,53 Mb.