418
Birinchi guruh olimlar iqtisodiy tebranishlarning
asosiy sababi
texnika va texnologiyalarda roʻy beradigan oʻzgarishlar deb
hisoblaydilar. Ularning fikricha fan-texnika yutuqlarini qoʻllash
natijasida iqtisodiyotda oʻsish roʻy beradi. Masalan avtomobilning
yaratilishi, yoqilgʻi sanoati, neft qazib chiqarish, ximiya, yoʻl
qurilishi
materiallari sanoatlarining jadal rivojlanishiga sabab boʻldi. Yangi
texnologiyalar ishlab chiqarish unumdorligini bir necha baravar oshirish,
ilgari foydalanilmagan resurslarni ishga tushirish imkonini beradi.
Texnik va texnologik yangiliklar doim ham yaratilavermasligi
iqtisodiyotdagi tebranishlarga sabab boʻladi.
Olimlarning yana bir guruhi iqtisodiy
bosqichlarni siyosiy va
tasodifiy vaziyatlarga bogʻlashadi.
Bu jarayonni monetar siyosatga bogʻlaydigan olimlar ham mavjud.
Ya’ni, davlat qanchalik koʻp pul bosib chiqarsa, uning qadri shunchalik
kamayib boradi, va aksincha, pul miqdori qanchalik kam boʻlsa, ishlab
chiqarish koʻlamining pasayishi va ishsizlar
sonining ortishi shunchalik
tezlashadi. Xullas, iqtisodiy bosqichlarni baholashga turli xil
yondashuvlar mavjud. Ammo barcha iqtisodchilar,
ishlab chiqarish va
bandlilik darajalarini yalpi talab va boshqacha aytganda yalpi xarajatlar
miqdoriga bogʻliq, degan fikrni qoʻllab-quvvatlaydilar. Chunki,
korxonalar oʻz tovar va xizmatlarini ularga talab boʻlsagina ishlab
chiqaradi. Boshqacha aytganda, talab katta boʻlmasa, korxonalarda tovar
va xizmatlarni katta miqdorda ishlab chiqarish foydali emas. Oʻz
navbatida, ishlab chiqarishda bandlilik va daromadlar darajasi ham,
aynan shu sababli past boʻladi. Yalpi xarajatlar miqdori qanchalik koʻp
boʻlsa, ishlab chiqarishning oʻsishi katta foyda olib keladi.
Shuning
uchun ishlab chiqarish, bandlilik va daromadlar darajasi ortib boradi.
Iqtisodiy tebranishlar sabablarini, ularga ta’sir
etuvchi omillarni
oʻrganish, iqtisodiy tebranishlar amplitudasini qisqartirish barcha
hukumatlar makroiqtisodiy siyosatining muhim maqsadlaridan biridir.
