9
Ijtimoiy-iqtisodiy omillar.
Sivilizatsiya rivojlanishidagi ijtimoiy-iqtisodiy o„zgarishlar binolarni
me‟moriy loyihalanishiga qanchalik tez ta‟sir qilishini tarix yaqqol namoyish
qilib bergan. Muayyan davr va voqeliklar jamoat
binosining u yoki bu turiga
bo„lgan ehtiyojni, shuningdek har bir tur ichidagi muayyan tarixiy davr va
iqtisodiy tuzilma uchun mos bo„lgan aniq o„ziga xos xususiyatlar yo„nalishini
belgilab beradi. Alohida turlar o„rtasidagi aniq chegaralarning yo„qolib borishi,
polifunksionallik, universallik, bino turini shakllantiruvchi omillarning o„zaro
bog„liqligi va bir biriga qo„shilib ketishi hozirgi kun uchun xos hisoblanadi.
Arxitektura va shaharsozlikka menejment metodlarining tatbiq etilishi shahar
rivojlanishi manfaatlariga zid kelishi mumkin. Shaharsozlik yo„nalishidagi
loyihalash o„z mohiyatiga ko„ra ijtimoiy aksiya bo„lib,
jamoaviy birdamlikni
ifodalaydi. Shaharsozlik komplekslarini, bir nechta binolardan tarkib topgan ko„p
funksional ansambllarning tashkil etilishi o„rniga individual ob‟yektlarni
joylashtirish amaliyoti tatbiq etilmoqda. Binolarni loyihalashtirishga bu kabi
yondoshish natijasida shakllanib ulgurgan shahar qabul qila olishi mumkin
bo„lgan miqdordan ko„proq dominantalar yaratilishiga olib keladi. Bu yerda
shaharsozlik boshqaruvida ahamiyatli mavqega ega yirik investorlar va banklar
tomonidan “dominanto-polislar” qurishga bo„lgan
talab va buyurtmalar hajmi
kun sayin ortib borishi kuzatiladi.
Bu muammoning boshqa jihati sifatida shaharsozlik siyosatida ikki
tomonlama yechimga ega funksiyalarning ajratilishini e‟tirof etish mumkin. Bu
holatni hayotning real voqeliklarini iqtisodiy konsepsiyalar asosida ajratilishi va
turmushning barcha sohalarini qamrab olgan mehnat taqsimotining iqtisodiy
toifalanishi natijalari bilan izohlash mumkin. Shaharsozlik nuqtai nazarida bu
holat ikki tendensiya sifatida aks ettiriladi:
- funksiya kooperatsiyasi va ixtisoslashuvi
shaharning jamoat markazida
joylashgan ko„p qavatli kompleks bo„lishini talab qiladi;
- funksiyaning qismlarga ajratilishi shahar markazidan uzoqda joylashgan
kam qavatli jamoat binolari qurilishi taqozo qiladi.
Biroq, funksional zonalash nazariyasi erkin va alohida turuvchi, keng
hududlar bilan o„ralgan va tegishli energiya yo„qotishlari mavjud bo„lgan binolar
qurilishi g„oyasini ilgari suradi. Ushbu nazariyaning yaqqol va kundalik isboti
sifatida tijorat zonalardagi avtoturargohlarni keltirish mumkin – bu inshootlar,
xuddi biznes-markazlar singari tunda umuman bo„m-bo„sh bo„ladilar.
Xuddi
shunday holatni turar-joy zonalarida kunduz soatlarida kuzatish mumkin. Ko„p
energiya sarflaydigan va “katta energiya yo„qotishli”, ya‟ni sanoat-tijorat
zonalaridagi energiyani behuda sarflaydigan ulkan yuzali yassi tomlar ochiq dam
olish joylari sifatida foydalanilmaydi.
10
Muammoning yechimi ekologik loyihalash va ko„p funksiyali universal
binolarni qurish, bino fasadlarini yo„nalishga qarab assimetrik joylashtirish,
sanoat-tijorat binolarining yassi tomlarida turar-joy xonalarini qurish bilan
bog„liq. Bu kabi yondoshuvlar mintaqaviy iqlim sharoitlari, qurilishning mahalliy
xususiyatlari, uzoq muddat xizmat qiladigan mahalliy materiallardan foydalanish
ko„lamini kengaytirilishiga asoslanadilar.
Shunday qilib, yangi mintaqaviy sifat
rivojlanishi
zarur.
Ekologik
qurilish,
birinchi
navbatda,
mintaqaviy
farqlanishlarga ega va ularni hisobga olgan holdagina bino va umuman
shaharning yangi individual turini yaratish mumkin.
