29
Axborot tizimi deb oldinga qo‗yilgan maqsadga
erishish uchun axborotlarni
saqlash, qayta ishlash va uzatish metodlari va vositalari yig‗indisiga aytiladi.
(2.5-jadval)
20
Axborot tizimining rivojlanish bosqichlari
Vaqt
Axborotdan
foydalanish
konsepsiyasi
Axborot tizimining turi
Foydalanishdan
maqsad
1950 – 1960-yy.
Hisobotlarni
qog‗oz ko‗rinishida
saqlash
Elektromexanik
mashinalar
yordamida hisob-
kitob qiluvchi
axborot
tizimi
Hujjatlarni qayta
ishlashni
tezlashtirish
Maosh hisoblash
jarayonini
qisqartirish
1960 – 1970-yy.
Hisobotlar
tayyorlash
uchun
asosiy yordam
Ishlab
chiqarishdagi
ma‘lumotlarni
boshqaruvchi axborot
tizimi
Hisobotlar
tayyorlash
jarayonini
tezlashtirish
1970 – 1980-yy.
Savdo
yo‗nalishini
nazorat qilishni
boshqarish
Boshqarish
organlari uchun
tizim
Qulay va tez
qaror qabul
qilishga erishish
1980-y.– hozirgi
vaqt
Raqobatbardosh
strategik
axborot
resurslari
Strategik axborot
Tizimlari.
Avtomatlashtirilgan
tizimlar
Firma va
korxonalarni
bankrot holatdan
saqlash
2.2. Informatika yo„nalishidagi fanlarning xususiy tushunchalari
Axborot tizimini yaratish, tashkilotning boshqaruv tuzilmasini
tahlil qilishdan
boshlanadi.
Boshqarish deganda quyidagi vazifalarni amalga oshirish funksiyasi bilan,
qo‗yilgan maqsadga erishish tushuniladi:
Tashkillashtirish – normativ hujjatlar kompleksi va tashkiliy tuzilmani ishlab
chiqish; shtat jadvali, bo‗limlar, laboratoriyalar va h.k.
Hisobga olish – bu funksiya firma yoki tashkilot ko‗rsatkichlarining metod va
formalarini ishlab chiqadi. Masalan;
buxgalteriya hisoboti, moliyaviy hisob-kitob,
boshqaruv hisoboti va boshqalar.
Tahlil (analiz) – rejalashtirilgan vazifalarni qay darajada bajarilganligini
aniqlaydi.
Har qanday tashkilotning boshqaruv tuzilmasi uchta pog‗onaga ajratiladi:
operativ, funksional va strategik.
Elektron tijorat – axborot texnologiyalari yordamida
amalga oshiriladigan
tovarlarni sotish, ishlarni bajarish va xizmat ko‗rsatish bo‗yicha tadbirkorlik faoliyati.
Elektron tijoratni to‗rt yo‗nalishga ajratish qabul qilingan: biznes biznesga (busines-
to-business, B2B); biznes iste‘molchiga (business-to-consumer, B2S); biznes
20
Michael Henderson, Geoff Romeo. Teaching and Digital Technologies Cambridge University Press 2015.
30
ma‘muriyatga (business-to-administration, B2A); iste‘molchi ma‘muriyatga
(consumer-to-administration, S2A).
Shuningdek, keyingi vaqtda iste‘molchi
iste‘molchiga (consumer-to-consumer, S2S) va iste‘molchi biznesga (consumer-to-
business, S2B) modellari rivoj topmoqda.
Tranzaksiyalarni qayta ishlash tizimlari. O‗tgan asrning 50-yillaridan
boshlab kompyuterlar biznesda har kungi mayda, ko‗p mehnatni talab qiladigan
ishlarda ishlatila boshlangan.
Tranzaksiya mijoz amalga oshirgan to‗lov,
ishchiga
to‗langan ish haqi.
