O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vfzirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Download 1,17 Mb. Pdf ko'rish
bet	25/59
Sana	20.05.2024
Hajmi	1,17 Mb.
	#245620

1 ... 21 22 23 24 25 26 27 28 ... 59

Bog'liq
Mamadiyeva N.X. Falsafa (Mantiq qismidan)

Birlashtiruvchi (kon‟yunktiv) hukmlar

Murakkab hukmlar.
Tarkibidan ikki yoki undan ortiq hukmni ajratish
mumkin bo„lgan hukmlarga murakkab hukm deyiladi. Masalan, “Mantiq
ilmini o„rganish to„g„ri fikrlash madaniyatini shakllantiradi” degan hukm
oddiy hukmni ifodalaydi. “Mantiq ilmi tafakkur shakllari va qonunlarini
o„rganadi” degan hukm murakkab hukmdir. Bu hukmning tarkibi ikki
qismdan: “Mantiq ilmi tafakkur shakllarini o„rganadi” va “Mantiq ilmi
tafakkur qonunlarini o„rganadi”, degan ikki oddiy hukmdan iborat.
Mantiqiy bog„lovchining mazmuniga ko„ra murakkab hukmlarning
quyidagi asosiy turlarini farq qilish mumkin: birlashtiruvchi, ayiruvchi,
shartli, ekvivalent.
Birlashtiruvchi (kon‟yunktiv) hukmlar
deb ikki va undan ortiq
oddiy hukmlarning “va”, “ham”, “hamda” kabi mantiqiy bog„lovchilar
vositasida o„zaro birikishidan hosil bo„lgan hukmlarga aytiladi. Masalan:
1. “Qo„ng„iroq chalindi va dars boshlandi”.
2. ”Alisher Navoiy shoir va davlat arbobi bo„lgan”.
3. ”Muhammad Xorazmiy va Ahmad Farg„oniylar matematika fanining
rivojlanishiga katta hissa qo„shganlar”.
Birinchi birlashtiruvchi hukm ikki mustaqil oddiy hukmning
bog„lanishidan hosil bo„lgan (S – P dir va S1 – P1 dir formulasi orqali
ifodalangan). Ikkinchi hukmda bir xil sub‟ektga ega bo„lgan ikki oddiy
hukm o„zaro bog„langan (S – P1 va P2 dir formulasi orqali ifodalanadi).
Uchinchi birlashtiruvchi hukmda esa, bir xil predikatga ega bo„lgan ikki
oddiy hukm o„zaro bog„langan (S1 va S2 – P dir formulasi orqali
ifodalanadi). O„zbek tilida birlashtiruvchi hukmlar “ammo”, “lekin”,
“biroq” kabi bog„lamalar va vergul(,) tinish belgisi vositasida ham tuziladi.
Mantiqiy bog„lamalar kon‟yunksiya belgisi “

” orqali ifodalanadi.
Kon‟yunktiv (birlashtiruvchi) hukm tarkibidagi oddiy hukmlarni “p” va
“q” shartli belgilari bilan belgilasak, unda bu hukm “p

q” formulasi orqali

32
ifodalanadi. Kon‟yunktiv hukm tarkibidagi oddiy hukmlar chin yoki xato
bo„lishi mumkin. Tarkibidagi hamma oddiy hukmlar chin bo„lganda,
birlashtiruvchi hukm chin bo„ladi. Boshqa hamma holatlarda esa, xato
bo„ladi. Masalan, ”Yolg„on gapirish va o„g„irlik qilish jinoyatdir”
hukmidagi birinchi oddiy gap “Yolg„on gapirish jinoyatdir” chin
bo„lmaganligi uchun, bu hukm chin bo„lmaydi.
p
q p

q
chin
chin
xato
xato
chin
xato
chin
xato
chin
xato
xato
xato

Download 1,17 Mb.

1 ... 21 22 23 24 25 26 27 28 ... 59

Download 1,17 Mb.

Pdf ko'rish