O’QUV MATERIALLAR
12
1.1-rasm. Tizim turlari.
Informatikada «tizim» tushunchasi ko’prok texnik vositalar, asosan, kompyuterlar va murakkab
ob’ektlarni boshqarishga nisbatan ishlatiladi. «tizim» tushunchasiga «axborot» so’zining qo’shilishi
uning belgilangan funktsiyasini va yaratilish maqsadini aniq aks ettiradi.
Tizim aslida bu yagona bir butunlikni tashkil qiluvchi o’zaro bog’liq va o’zaro hamkorlikdagi
elementlar, qismlar majmuidir. Tuzilma – bu tizimning tarkibiy qismlariga bo’linishda
namoyon
bo’ladigan, uning yaxlitligi, faoliyat yuritishi, harakatini ta’minlovchi, o’zaro belgilangan
joylashishi va ular orasidagi aloqasining qulishi, tashkil qilinishidir.
Kompyuter tizimi – ma’lumotlarni kiritish va chiqarish, ishlov
berish hamda xotirada
saqlashga xizmat qiluvchi texnik vositalar majmuasidir.
Kompyuter asosiy va qo’shimcha qurilmalardan tashkil topgan bo’lib, asosiy qurilmalarga
quyidagilar kiradi (1.1-rasm):
1.2-rasm (1.Tizimli blok; 2.Monitor; 3.Klaviatura; 4.Sichqoncha).
Kompyuterning samaradorligini belgilovchi asosiy qurilma sanalmish sistemali blok o’z
navbatida quyidagi ichki qurilmalardan tashkil topgan:
Protsessor (CPU) - ma'lumotlarni qayta ishlovchi va hamma hisob ishlarini amalga
oshiruvchi qurilma;
Operativ xotira (DIMM, DDR) - kompyuter yoqilgan vaqtda bajarilayotgan dasturlar va
ishlatilayotgan ma'lumotlarni vaqtincha saqlash qurilmasi;
Doimiy xotira
qurilmasi yoki qattiq disk, vinchester (HDD) - ma'lumotlarni doimiy
saqlash qurilmasi. Agar operativ xotiradagi ma'lumotlar kompyuter tok manbaaidan
uzilishi bilan o’chib ketsa, doimiy xotiradagi ma'lumotlar esa aksincha saqlanib qoladi;
Video karta - bu qurilma monitorga tasvirlarni uzatish uchun xizmat qiladi, ya'ni
tasvirlarni hosil qiladi.
O’QUV MATERIALLAR
13
Ovoz kartasi- tovush, ovoz, musiqani hosil qiluvchi qurilma.
Disk yurituvchi qurilma, diskovod (FDD) - egiluvchan magnit disklardagi (disketadagi)
ma'lumotni o’qish va unga ma'lumot yozish qurilmasi;
CD-ROM disk yuritish qurilmasi - kompakt (lazer) disklardagi ma'lumotlarni o’qish
qurilmasi;
Ona plata (Mainboard)- yuqoridagi qurilmalarni
birlashtiruvchi asosiy plata.
Manbaa qism – kompyuterni zarur elektr manbaasi bilan
ta’minlab beradi. Quti ichida joylashtirilgan bo’ladi.
Manbaa
tanlanganda quvvatliroq manbaa tanlash lozim, chunki
keyinchalik qo’shimcha qurilmalar o’rnatilganda manbaa
taqchilligi ro’y bermasligi uchun. Kompyuter qancha ko’p
qurilmalar o’rnatilsa, shuncha ko’p manbaa quvvati talab
etiladi.
1.2-rasm.
Ona plata tizimli blokning asosiy qismi bo’lib 1.3-rasmda ko’rinishi ko’rsatilgan hamda bu tizimli
plata (motherboard)
deb ataladi, unga protsessor tezkor hotiralar va boshqalar o’rnatiladi. Barcha
tizimli platalar, maqsadga ko’ra hamma to’plam vositalari orasida real ahborot almashuvini amalga
oshirish vazifasini o’taydi.
1.3-rasm.
Protsessor – tranzistorli mikroshema bo’lib, kompyuterlarning bosh hisoblash hamda
boshqaruv elementi hisoblanadi. Protsessorlarning inglizcha nomi – CPU (Central Processing Unit)
1.4-rasm.
Sovutgich (Cooler) – 486 protsessordan boshlab, ta’minot manbaa quvvati bir necha barobar
oshishi tufayli va ajratib chiqayotgan issiqlik hajmi oshganligi sabab yangi qurilma, ya’ni Cooler
(sovutgich) ehtiyoj paydo bo’ladi. Protsessorlarga ventilyatorlar hamda radiatorlar issiqlikni
kamaytirish uchun o’rnatila boshlanadi.
1.5-rasm.
Tezkor hotira – dastur va ma’lumotlarni kompyuterda ma’lum vaqt saqlab turadi.
Kompyuterda uning borligi o’chib ketadi.
O’QUV MATERIALLAR
14
1.6-rasm.
Videoadapter deb – ekranga tekislik va grafikli axborotni chiqaruvchi qurilmalarga aytiladi.
Kompyuterda musiqa eshitishingiz
uchun ovoz platasi, kallonkalar va mahsus dastur o’rnatilish
lozim.
