91
Magnitoelektrik tizimdagi elektr o‘lchash asboblari doimiy magnit qutblari tomonidan hosil
qilinadigan hamda harakatlanuvchi ramkadan (g‘altakning) oqib o‘tayotgan
tok hosil qiladigan
magnit maydonlarining o‘zaro ta’sirlashishi pinsipiga asoslangan (1.1-rasm).
1.1-rasm. Magnitoelektrik
tizimli o‘lchash
asbobining mexanizmi
to‘g‘ri burchakli shakldagi 2 engil alyumin ramkasi olinadi, unga ingichka simdan tayyorlangan
g‘altak o‘raladi. Ramkaga ikkita yarim o‘qlar maxkamlangan bo‘lib, ularga yana asbob mili 4
maxkamlangan. O‘q ikkita yuqa spiral prujinada 3 ushlab turiladi. Tok bo‘lmaganda ramani
muvozanat xolatiga qaytaruvchi purjinani egiklik
kuchi shunday tanlab olinadiki, u muvozanat
xolatdan milni og‘ish burchagiga proporsianal bo‘lsin. G‘altakni yassi slindr shakldagi uchliklari
bo‘lgan doimiy magnit M qutblari orasiga joylashtiriladi. G‘altak ichiga yumshoq temirdan 1 silindr
joylashtiriladi. Bunday konstruksiya magnit induksiyasi chizig‘ini g‘altak kalavalari joylashgan
oblastda radial yo‘nalishlarini ta’minlaydi.
O‘zaro ta’sirlashish natijasida F
1
va F
2
elektr magnit kuchlari vujudga keladi (1.2-rasm).
1.2-rasm. Tok va magnit maydonining o‘zaro ta’sirlashishi.
F
1
va F
2
kuchlari o‘lchanayotgan tok kattaliklariga bog‘liq:
l
I
B
F
F
*
*
2
1
unda,
B
— magnit induksiyasi;
I -tok kuchi
l – ramkaga o‘ralgan simning uzunligi.
Ushbu kuchlar
aylantiruvchi moment M
ayl
ni hosil qiladi va u magnit maydonida ramkani
ma’lum bir burchakga og‘diradi. Rama burilishiga ramka o‘qiga maxkamlangan spiral prujinaning
92
teskari momenti M
tes
qarama-qarshiharakat qiladi. Qarama-qarshi ta’sir etuvchi teskari moment
ramka burilishlarining burchagi qiymatini ortib borishi bilan chiziqli oshib boradi. M
ayl
= M
tes
momentlarni tengligi o‘lchanayotgan tokning ma’lum bir kattaligida vujudga keladi. SHunday qilib,
ramka burilishini burchagi ham, bunga asosan, asbob shkalasi bo‘yicha ko‘rsatkich milini og‘ishlari
ham, o‘lchanayotgan tok kattaliklariga bog‘liq bo‘ladi.
Magnitoelektrik tizimli o‘lchash asboblaridan ampermetrlar
va voltmetrlar sifatida
foydalaniladi va bunday tizimdagi o‘lchash asboblari doimiy tok qiymatlarini o‘lchash uchun
qo‘llaniladi. Magnitoelektrik tizimli o‘lchash asboblarining shartli belgisi
ko‘rinishga ega va
asbob shkalasida ifoda etiladi.
Bunday asboblarni asosiy yutuqlari bo‘lib quyidagilar: shkalani teng o‘lchamliligi;
tashqi
magnit maydonni kam ta’sir etishi; yuqori sezuvchanligi, energiyani kam talab etishi, katta aniqligi
xizmat qiladi. Kamchiliklari : faqat doimiy toklarni va kuchlarni o‘lchashga yaroqliligi;
konstruksiyasini murakkabligi sanaladi.
