34
dan Buxoro hukm dori
vassal deb ham yuritiladi. Ros siya savdo garlariga
amirlikda erkin savdo qi lishiga sharoit yaratib berish va ularni himoya qi-
lishni o‘z zimmasiga oldi. Rossiyalik savdogarlarga sav do agentliklarini
ta’sis etishga ruxsat berildi, tovarlardan olinadigan boj umu miy qiymat-
ning 2,5
foizidan oshmasligi belgilanib, ular amirlik hududidan boshqa
davlatlarga erkin o‘tish huquqini oldi.
Mazkur shartnoma amirlikni tahqirlagan, huquqsizlikka va qashshoq-
likka mahkum etgan sharmandali shartnoma bo‘ldi. Amirning tobelik si-
yosatidan norozi bo‘lgan kuchlar o‘z harakatini boshladi. Xalq tomonidan
qo‘llab-quvvatlangan Amir Muzaffarning katta o‘g‘li Abdumalik to‘ra,
Jo‘rabek va Bo bobeklar bosh chiligidagi qo‘shin Samar qandni ozod qilish
uchun kurashlarini davom ettirdi. Ular amir Muzaffarning taxtdan tushi-
rilganligini va Abdumalik to‘ra amir etib tayinlanganini e’lon qildi. Xalq
qo‘shinlari avval Shahri sabzni, so‘ng Qarshi va Karmana shaharlarini o‘z
qo‘llariga olishdi. Turkiston general-gubernatori fon Kaufman tomonidan
bu harakatlarning oldini olish va bostirish uchun I. F. Abramov boshchi-
ligidagi qo‘shin yuborildi. Zamonaviy qurollar bilan ta’minlanmaganligi
sababli janglarda qo‘zg‘olonchilar egallab olgan hududlaridan birin-ketin
surib chiqarila boshlandi. Natijada Abdumalik to‘ra Xiva xonligi hudu-
diga, undan Afg‘onistonga o‘tib ketdi. Afg‘on amiri Sheralixon Angliya
bilan yaqinlashib kelayotgan urushda Rossiyaga tayanishini rejalashtir-
gani uchun unga yordam bermadi. Hech
qayerdan yordam ololmagan
Abdumalik to‘ra Peshovarga ketadi va u yerda 1909-yilda vafot etadi.
Shunday qilib, Rossiya imperiyasining O‘rta Osiyodagi istilochilik uru-
shining ikkinchi bosqichi Samarqandning egallanishi va Buxoro amir-
ligining Rossiya imperiyasi protektoratiga aylanishi bilan yakunlandi.
Buxoro bilan Rossiya imperiyasi 1873-yilda amir-
likka o‘z vakilini tayinlash
huquqini beruvchi yan-
gi shartnomani imzoladi. Bu vakilning roziligisiz
amirlik biror-bir ichki hamda tashqi siyo-
siy masalani hal qila olmaydigan bo‘ldi.
Shartnomaning 14-moddasida: «Rossiya
hukumatidan ijozat bo‘lmagan, kim bo‘-
lishidan qat’i nazar,
har xil kimsa larni
Buxoro hukumati qabul qilmaydi», – deb
ko‘rsatilgan. Shartnomaga muvofiq har
kuni ertalab qo‘shbegi
vakil dan kerakli
ko‘rsatmalarni olib amirga yetkazishi shart
