ye
r
—
quyosh
si
st
emasi
dagi
sa
yyor
a
11
3 §.
QuyoSh, oy va yulDuzlaR
yulduzlar.
Tunda
osmonga qarasangiz, juda ko‘plab yulduzlar
tartibsiz sochilib yotganga o‘xshaydi. Aslida
ular osmonda tartibsiz
sochilib yotmaydi. Hozirgi vaqtda olimlar rasadxona (observatoriya)-
larda yulduzlarning kattaligi, harorati, harakati va moddalar tarkibini,
shuningdek, o‘zaro joylashuvini ham o‘rganishmoqda.
Yulduzlar Yerdan juda uzoqda joylashgan, nihoyatda qizib yotgan
osmon yoritgichlaridir. Ularni odamlar qadimdan guruhlarga ajratish-
gan va har bir guruhga nom berishgan. Bular
yulduz turkumlari deb
ata ladi. Masalan, Katta Ayiq (Yetti og‘ayni),
Kichik Ayiq, Qutb yulduzi
(Oltin Qoziq) va boshqalar.
Bolalar, Sizlar Katta Ayiq yulduzlar turkumini bilsangiz kerak. Ular-
ni xayolan chiziq bilan tutashtirsangiz shakli cho‘michga o‘x shaydi.
Cho‘mich bandidagi ikkinchi yulduz yonida kichik yulduzcha bor.
Qadimda jangchilarning ko‘zi o‘tkirligini shu yulduzni ko‘ra olishiga
qarab aniqlashgan.
ii bob. yER – QuyoSh SiSTEmaSiDaGi SayyoRa
6rasm. Qutb (Oltin Qoziq) yulduzini va ufqning shimoliy nuqtasini topish.
Shimoliy
nuqta
Oltin Qoziq
(Qutb) yulduzi
Katta Ayiq
Kichik Ayiq
Sh
http://eduportal.uz
12
ye
r
—
quyosh
si
st
emasi
dagi
sa
yyor
a
Ko‘rinib turadigan ancha yorug‘ yulduzlardan
biri Oltin Qoziq
(Qutb) yulduzidir. Bu yulduz hamma vaqt ham osmonda bir joyda —
Shimoliy qutb ustida turadi. Oltin Qoziq (Qutb) yulduzini osongina
topsa bo‘ladi. Buning uchun Katta Ayiq yulduzlar turkumi — cho‘-
michning chekkasidagi ikkita yulduz oralig‘idagi
masofani besh marta
qo‘yib chiqilsa, Oltin Qoziq yulduziga boradi (11-bet 6-rasm).
Quyosh –
Yerga eng yaqin bo‘lgan yulduz – olov shardir. U
Quyosh sistemasining o‘rtasida joylashgan. Quyosh kattaligi va
haroratiga ko‘ra o‘rtacha yulduzlarga teng. Uning massasi (og‘irligi)
Yer og‘irligidan salkam 332
ming marta katta, diametri Yer diametridan
109 marta uzun. Yuzasidagi harorat salkam +6000 °C. O‘z o‘qi
atrofida
27 Yer sutkasidan sal ko‘proq vaqtda bir marta aylanib chiqadi.
Quyosh – Yerdagi yorug‘lik va issiqlik manbayi. Yerdagi o‘simlik va
hayvonlarning mavjudligi, tabiatdagi
aylanma harakat Quyoshning
issiqligi va yorug‘ligi tufaylidir. Uning atrofida 8 ta sayyora aylanib
turadi. Bular: Merkuriy, venera, Yer, Mars, Yupiter, Saturn, Uran,
Neptun sayyoralaridir (7-rasm). Sayyoralarning
yulduzlardan farqi
shuki, ular nur sochmaydi, Quyoshdan tushgan nurni qaytaradi, xolos.
Olimlar murakkab asboblar, har xil teleskoplar yordamida sayyoralar
