6
Ge
o
G
r
afi
ya
f
ani
va
uni
n
G
r
ivojl
ani
shi
6.
Ob-havo va tabiatning boshqa hodisalarini kuzatishni
boshlang. Buning uchun «20.. - yil uchun ob-havoni
kuzatish daftari»ni tuting.
Daftarning birinchi betiga
ob-havo hodisalarining shartli belgilarini chizib oling
.
obhavo hodisalarining shartli belgilari
20.. yil ...... oyi uchun obhavo taqvimi.
Shabada
O
‘
rtacha
shamol
Qor
Jala
Qat-qat bulut
Patsimon bulut
Havo ochiq
Havo bulut
Havo yarim bulut
Havo ozgina bulut
Kuchli shamol
Quyun
Tuman
Yomg‘ir
Bulduruq
Do‘l
Momaqaldiroq
To‘p-to‘p bulut
7.
Daftarni ko‘ndalangiga qo‘yib, quyidagi jadvalni chizing.
Shundan keyin har kuni ob-havoni kuzatib, jadvalni to‘ldirib
boring. Ma’lumot bo‘lmasa, o‘sha ustun ochiq qoladi.
Kun,
sana
Soat
Havo harorati,
°C
hisobida
Havo
bosimi,
mm Hg
hisobi-
da
Shamol
Bu-
lut-
lilik
Bulut
turi
Yog‘in
turi
Tabiat-
dagi
boshqa
hodisa-
lar
Kuza-
tilgani
O‘rta-
cha
yo‘na-
lishi
tez-
ligi
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
05.09
13:00
+28
—
718
Sh
—
—
—
—
http://eduportal.uz
Ge
o
G
r
afi
ya
f
ani
va
uni
n
G
r
ivojl
ani
shi
7
2 §.
GEoGRafik kaShfiyoTlaR va
hoziRGi zamon GEoGRafiyaSi
i
nson hayoti tabiat bilan bog‘liq bo‘lgani uchun kishilar qadim
zamonlardanoq o‘zlari yashaydigan joy tabiatini
yaxshi bilishga harakat
qilishgan. Keyinchalik qayiqlar, yelkanli kemalar yasab, dengizlarda
suzishgan, yangi yerlarni kashf qilganlar.
Borgan joylari tabiatini,
odamlarning yashash tarzini tasvirlab yozishgan. O‘zlari yashaydigan
joyning hamda borgan yerlarining eng sodda xaritalarini chizishgan.
Shu yo‘l bilan geografik ma’lumotlar to‘plana borgan. Savdo aloqa-
larining o‘sishi, harbiy yurishlar, uzoq o‘lkalarga sayohatlar Yer haqi-
dagi bilimlarning ko‘payishiga yordam bergan.
Miloddan avvalgi 3-asrda qadimgi yunon olimi Eratosfen Yerning
kattaligini ancha aniq hisoblagan. U dunyoning dastlabki xaritalaridan
birini tuzgan. Uning xaritasida Janubiy Yevropa, Shimoliy Afrika va
Osiyoning g‘arbiy qismlari tasvirlangan (1-rasm). Bu xaritaga nisbatan
ancha mukammalroq xaritani milodiy 2-asrda Ptolemey tuzgan (2-
rasm). Unda Yevropa va Osiyoning katta qismi hamda Afrikaning
shimoli tasvirlangan.
Bizning bobokalon olimlarimizdan
Muhammad al-Xorazmiy,
1rasm. Miloddan avvalgi 3-asrda Eratosfen tuzgan dunyo xaritasi.
http://eduportal.uz
8
Ge
o
G
r
afi
ya
f
ani
va
uni
n
G
r
ivojl
ani
shi
Abu Rayhon Beruniy, Nosir Xisrav, Mahmud Koshg‘ariylar ham
geografiyaning rivojiga katta hissa qo‘shishgan va dunyo xari talarini
tuzishgan (3-rasm). Muhammad al-Xorazmiy (783–850-yy) «Surat
ul-Arz» – «Yerning tasviri» nomli kitobini yozgan. 973–1048-yillarda
yashab o‘tgan Abu Rayhon Beruniy Yerning o‘sha
vaqtdagi eng
mukammal modeli – Shimoliy yarimshar globusini yasagan va asar-
larida Yer sharining narigi tomonida ham quruqlik borligi haqida yozib
qoldirgan, dunyo xaritasini tuzgan (4-rasm). Mahmud Koshg‘ariy
(milodiy 11-asr) «Devonu lug‘otit turk» asarida ko‘plab
geografik joy
nomlari va terminlarga izoh yozgan, dunyo xaritasini ishlagan.
O‘rta osiyolik Nosir Xisrav (1004–1088-yy.) Janubi-g‘arbiy Osiyo
va Shimoli-sharqiy Afrikaga sayohat qilib, juda ko‘p geografik ma’lu-
motlar to‘plagan. Yetti yil davom etgan ikkita sayohatida 15 ming
kilometr (km)dan ortiq yo‘lni bosib o‘tgan (10-bet 5-rasm).
Zahiriddin Muhammad Bobur (1483–1530-yy.) «Boburnoma»
kitobida Farg‘ona vodiysi, Afg‘oniston, Hindiston tabiati, joy nomlari
haqida ko‘plab muhim ma’lumotlar yozib qoldirgan.
Materiklar va okeanlarning kashf etilishida jasur dengizchi hamda
sayyohlarning xizmatlari juda katta bo‘lgan.
