“SIMULINK dasturiy muhitida avtonom elektr ta‟minoti tizimining

15 
xususiyatlarini kiritish nafaqat uning texnik xususiyatlarini aniqroq o„rganishga, 
balki ushbu qurilmadan iqtisodiy jixatdan foydalanishning ma‟lum bir mintaqada 
muvofiqligi to„g„risida xulosa chiqarish imkonini beradi. 
Quyidagi turdagi DC-DC kuchlanish o„zgartirgichlarining uzluksiz o„rtacha 
matematik modellari keltirilgan: bosqichma-bosqich (BOOST), pastga tushirish 
(BUCK) va ikki bosqichli stabilizatsiya tizimi (SEPIC topologiyasi). Barqaror 
holatdagi chiqish kuchlanishining boshqaruv xususiyatlariga bog„liqligi quyidagi 
formulalar bilan aniqlanadi: 
SEPIC o„zgartirgich uchun 
D
U
D
U
kir
chiq



1
(9) 
kuchaytiruvchi o„zgartirgich uchun 
D
U
U
kir
chiq


1
(10) 
pul o„zgartirgich uchun 
kir
chiq
U
D
U


(11) 
Shuningdek, akkumulyatorli quyosh panelli tizimlari ikki tomonlama 
(BIDIRECTIONAL) o„zgartirgichlardan foydalanadi. Akkumulyator batareyasi 
tizimlarining samaradorligini optimallashtirish uchun maksimal quvvat nuqtasini 
nazorat qilish (ОТММ) qobiliyatiga ega qurilmalardan foydalanadi. Bunda asosiy 
uchta OTMM algoritmlar ko„rib chiqiladi: tebranish usuli, ortib boradigan 
o„tkazuvchanlik usuli va belgilangan kuchlanish usuli. Ortib boradigan 
o„tkazuvchanlik usuli, belgilangan kuchlanish
usuliga nisbatan bir qator muhim 
afzalliklarga ega. Bu maksimal quvvat nuqtasini aniqroq va izchil o„rganish 
imkonini beradi, hatto tez o„zgaruvchan muhitda ham sezilarli quvvat 
tebranishlarini minimallashtiradi. Biroq, shuni ta‟kidlash kerakki, muhit tez 
o„zgarib turadigan holatlarda, masalan, quyosh panellari uchun qisman bulutli 
muhit, ortib boradigan o„tkazuvchanlik usulining noto„g„ri nazoratni ko„rsatishi 
mumkin, bu esa oldindan aytib bo„lmaydigan quvvat o„zgarishiga olib keladi. 
Bunga qo„shimcha ravishda, ortib boradigan o„tkazuvchanlik usul bilan 
solishtirganda, ortib boradigan o„tkazuvchanlik usuli yanada murakkab algoritmi 
tufayli yuqori boshqaruvchi ishlov berish quvvatini talab qiladi. Ruxsat etilgan 
tekshirgichning ishlov berish quvvatini hisobga olgan holda, bu o„lchov 
chastotasining (namuna olish chastotasi) pasayishiga olib kelishi mumkin. Ruxsat 
etilgan kuchlanish usuli bilan maksimal quvvat nuqtasini topish uchun tok 
o'chirilgan bo'lsa, ishlab chiqarilgan energiyaning bir qismi yo'qoladi. 
Quyidagi turdagi akkumulyatorlarni zaryadlash va zaryadsizlantirish 
jarayonining matematik tavsifi berilgan: qo'rg'oshin-kislotali, litiy-ion, nikel-
kadmiy va nikel-metall gidrid. Modellarni olishda bir qator taxminlar amalga 
oshiriladi: minimal yuklamasiz batareya kuchlanishi 0 V, batareyaning maksimal 
kuchlanishi esa 2xE
0
; Minimal batareya quvvati 0 Ah, maksimal esa Q
max
. Ichki 
qarshilik zaryadlash va tushirish davrlarida doimiy deb hisoblanadi va tok 
amplitudasi bilan o'zgarmaydi; Batareya quvvati ham joriy amplituda bilan 
o'zgarmaydi; batareya o'z-o'zidan zaryadsizlanmaydi; Batareya xotira effektiga ega 
emas. Zamonaviy va Horn modeli, SCCR, Zissis va Buso modeli va boshqalar kabi 

16 
ultrabinafsha chiroq modellari ko'rib chiqildi. Biroq, bu modellar katta quvvatini 
talab qiladi. 
Chiroqning 
o'tkazuvchanligini 
elektronning 
harakatchanligi 
va 
kontsentratsiyasi ma'lum bo'lgandan keyin Om qonuni yordamida hisoblash 
mumkin. Elektron kontsentratsiyasi quyidagi elektron ionlanish balansi 
tenglamasini yechish orqali aniqlanadi: 
e
ionization
recombination
n





(12) 
bunda 
ionization

-ionlanish tezligi; 
recombination

-elektronlar va ionlarning rekombinatsiya tezligi. 
Tok zichligi quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi: 
e
e
J
en
E


(13) 
bunda 
E
-simobning ionlanish energiyasi (10,43 eV); 
e

-gaz aralashmasidagi elektronlarning harakatchanligi; 
e
-elektron zaryadi. 
Chiroqning Volt-Amper xarakteristikasi quyidagi formulalar bilan aniqlanadi: 
2
2
2.405
2
lamp
I
J
R
R



 



(14) 
lamp
V
E длина лампы
 
(15) 
bunda 
R
-chiroqning radiusi. 
Shu munosabat bilan umumiy modelda Om qonuniga asoslangan 
soddalashtirilgan model qo'llaniladi. Chiroqning umumiy quvvatini baholash 
ma'lumotlariga ko'ra, o'zgaruvchan qarshilik ishlatiladi, uning qiymati o'lchangan 
kuchlanish va tok qiymatlari bo'yicha hisoblab chiqiladi, shunda quvvat nominal 
ma'lumotlarga mos keladi. 
OTMM algoritmi sifatida Stateflow-da amalga oshirilgan o'tkazuvchanlikni 
oshirish usuli, shuningdek yukdagi chiqish kuchlanishini boshqarish algoritmi 
tanlangan. Quyidagi qurilmalar yuklama sifatida tanlangan: 25 Vt quvvatga ega 
elektromagnit klapani, 100 Vt quvvatga ega magnit tuzoq, 30 Vt quvvatga ega 
ultrabinafsha chiroq va quvvati 270 Vt xamda nominal kuchlanish 24 V bo'lgan 
kuchaytiruvchi nasos. (1-rasm

Download 1,72 Mb.