|
Golografik usuli mohiyati
|
| bet | 78/107 | | Sana | 14.12.2023 | | Hajmi | 3,83 Mb. | | #118232 |
Bog'liq Payvandlash sifat nazorati UMKGolografik usuli mohiyati
Ultratovush tebranishlari deb chastotasi inson qulog‘ining eshitish bo‘sag‘asidan tashqarida yotuvchi, yani 20000 Gs (20 kGs) bo‘lgan qayishqoq tebranishlarning mexanik tebranishini aytiladi. Ultratovush yordamida nazort qilish uchun 0,5 – 10 MGs chastotali tebranishlardan foydaniladi.9
Ultratovush nurlangichlari va priyomniklari (qabul qilgichlari) sifatida pezoelektrik keramika yoki pezokvarsdan tayyorlangan pezoplastinalar ishlatiladi. Ultratovush tulkinlari nurlagichlari va qabul šilgichlari pezoutkazgichlar deyiladi. Pezoplastinaga elektr kuchlanishi berilganda teskari pezoelektrik effekt tasirida plastinaning qalinligi o‘zgaradi. Agar kuchlanishning ishorasi o‘zgaruvchan bo‘lsa, u holda plastina ana shu o‘zgarishlar bilan bir taktda tebranib atrof muhitda qayishqoq tebranishlar hosil qiladi. Bunda plastina nurlangich kabi ishlaydi. aksincha, basharti pezoelektrik plastina bosim impullarini qabul qilsa (qaytarilgan ultratovush to‘lqini), u holda to‘g‘ridan to‘g‘ri pezoelektrik effekt tasirida uning qoplamalarida elektr zaryadlari paydo bo‘lib, ularning qiymatlarini o‘lchash mumkin. Bu holda pezoplastina qabul qilgich singari ishlaydi. Elektr maydonini qo‘yish va olish uchun pezoplastinaning qarama qarshi yuzalariga kumush elektrodlar qoplangan.
Ultratovushning fazoda tarqalish jarayoni to‘lqinsimon bo‘ladi. Muhitning tebranayotgan zarralarini hali tebrana boshlamagan zarralaridan ajratib turuvchi chegara to‘lqin fronti deyiladi. Qayishqoq to‘lqinlar tarqalish tezligi S, to‘lqin uzunligi λ va chastotasi ƒ bilan tavsiflanadi. Bunda to‘lqin uzunligi deyilganda, bir xil tarzda (bir xil fazada) tebranayotgan eng yaqin zarralar o‘rtasidagi oraliq tushuniladi. Ushbu fazoning berilgan nuqtasidan xar sekundda o‘tadigan to‘lqinlar soni ultratovush chastotasini belgilaydi. To‘lqin uzunligi uning tarqalish tezligi va tebranish chastotasi bilan λ=s/ƒ nisbat bilan bog‘liqdir.
Zarralarning tebranish yo‘nalishiga qarab to‘lqinlarning bir necha turi bo‘ladi. Agar muhit zarralari to‘lqinning tarqalish yo‘nalishi bo‘ylab tebransa, u holda bunday to‘lqinlar bo‘ylama to‘lqinlar (cho‘zilish – siqilish to‘lqinlari) deyiladi. Basharti muhit zarralari to‘lqinning tarqalish yo‘nalishiga perpendikulyar tarzda tebransa, u holda bunday to‘lqinlar ko‘ndalang to‘lqinlari (siljish to‘lqinlari) deb ataladi. Ko‘ndalang to‘lqinlar siljish qarshiligiga ega bo‘lgan muhitdagina paydo bo‘lishi mumkin. SHu bois suyuq va gazsimon muhitda faqat bo‘ylama to‘lqinlar yuzaga keladi. Qattiq muhitda ham bo‘ylama, ham ko‘ndalang to‘lqinlar paydo bo‘lishi mumkin. Metallarda ko‘ndalang to‘lqin tezligi St taxminan bo‘ylama to‘lqin tezligi Sl ning 0,55 ini tashkil etadi.
Qattiq jismning bo‘sh yuzasi bo‘ylab sirtiy to‘lqinlar (Reley to‘lqinlari) tarqalishi mumkin. Ular ko‘ndalang va bo‘ylama to‘lqinar kuramasi (kombinatsiya) xisoblanadi. Qutblanish tekisligi, ya’ni muhit zarralari tebranadigan tekislik ularda yuzaga perpendikulyar bo‘ladi. Ushbu to‘lqinlarning jismda tarqalish chuqurligi tahminan to‘lqin uzunligiga, tarqalish tezligi esa 0,9 St ga teng. Qalinligi to‘lqin uzunligi bilan o‘lchovdosh bo‘lgan qoplama bimetall qatlamalarida normal to‘lqinlar, yoki ba’zan Lemb to‘lqinlari deb ham ataladigan to‘lqinlar tarqaladi. Ular plastinaning butun qalinligini to‘ldiradi. Bimetall listlarning qoplama qatlamlari gorizontal qutblanishli sirtiy to‘lqinlar (Lyav to‘lqinlari) tarqalishi mumkin.
Payvandlashda bu nazorat turi eng keng tarqalangan va kerakli usul hisoblanadi. Tashqi nazoratni payvand birikmasini ko‘zdan kechirib va kattalashtirib beradigan lupa yordamida amalga oshiriladi. Tashqi nazorat qilishdan avval payvand choki shlakdan tozalanib kerak bo‘lsa kislota yordamida tozalaniladi. Konstruksiyada qisqa chok bajarilgandan keyin va xar bir o‘tishdan so‘ng nazorat amalga oshiriladi. CHok xosil bo‘lganda o‘lchamlari maxsus shablonlar va o‘lchov asboblari bilan o‘lchanadi.
Qiyin payvandlanadigan po‘latlarni qaytadan nazorat qilish tavsiya qilinadi. Tashqi nazoratda payvandlangan elementlar o‘qlarini noperpendikulyarligi; payvandlangan elementlar qirralari siljiganligi; chok shakli va o‘lchamlarini to‘g‘ri kelmasligi (chok eni, kateti, bo‘rtiqligi va boshqalar); xar turli va yo‘nalishli yoriqlar; oqmalar, kesiklar, bitmagan kraterlar, (neprovarla), g‘ovaklar va boshqa nuqsonlar; bir kesimdan ikkinchi kesimga bir tekislik o‘tmaslik; payvand buyum geometrik o‘lchamlarini chizmalar va texnik shartlar talabiga to‘g‘ri kelmasligi; payvandchini muxri (kleymo) yo‘qligi yoki muxrlash talablariga to‘g‘ri kelmasligi aniqlanadi.
Payvand birikmalar barchasi ko‘zdan kechirilishi shart. Nazorat qilinayotgan buyum tashqi nazorati va payvand choklari o‘lchamlari o‘lchash kerakli darajada yorug‘lik bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
|
| |
