“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4
131
So'nggi yillar davomida ko'plab multimediali dasturiy mahsulotlar yaratildi va yaratilmoqda:
ensiklopediyalar, o'rgatuvchi dasturlar, kompyuter taqdimotlari va boshqalar shular jumlasidan.
Multimedia mahsuloti:
Birinchidan,
foydalanuvchiga, albatta, interfaollikni taqdim etadigan, ya'ni inson vakompyuter
o'rtasida buyruq va javoblar almashinuvini ta'minlab, dialog muhitini yaratadigan dasturiy mahsulot;
Ikkinchidan, turli video va audio effektlar ishlatiladigan muhit. Macromedia Direktor – taqdimot va
multimedia mahsulotlari yaratishga xizmat qiladi. Ushbu dastur MMX-texnologiyalar bilan, shuningdek,
tugmalar, slaydlar, klip va animatsiyalar bilan ishlashga imkon beradi.
Multimedia ilovalari quyidagi turlarga bo'linadi:
taqdimotlar;
animatsion roliklar;
o'yinlar;
videoilovalar;
multimediali galereyalar;
audioilovalar.
Multimediyada beriladigan material chuqurroq o'zlashtiriladi, vaqtni tejash imkoniyatiga erishiladi,
olingan ma’lumot kishi xotirasida uzoq vaqt saqlanadi, o'quvchilarning passiv tinglovchi sifatida ishtirok
etishi qisqarib, izlanuvchanlik va bilish faoliyatini takomillashtirishga qaratilgan
multimedia dasturlari
tadbiq etiladi, ta’lim jarayoniga badiiylik kiritiladi. Boshqacha qilib aytganda, multimedia ta’limning
emotsional-estetik ta’sirlanish, maqsadga intilish, tadqiqotchilik kabi motivlarini faolashtiradi [63].
Ta’lim jarayonida multimedia vositalarini qo‘llashning quyidagi afzalliklari mavjud:
• axborot turlarini matn, jadval, turli xil bezaklar, nutq, musiqa, telekadrlar, videofilmdagi parchalar,
animatsiya ko'rinishidagi axborotlarni o'z ichiga oladi;
• doimiy yangilash imkoniyatini beradi;
• nashr qilish va ko'paytirish uchun past xarajatlarga ega;
• unda interaktiv veb-elementlarni, masalan, testlar yoki ish kitobini joylashtirish imkoniyatini
beradi;
• kotirovka qilish uchun qismlarni nusxalash va o'tkazish imkoniyatini beradi;
• giperhavolalarning ko'pligi tufayli material o'tishining chiziqli bo'lmasligiga imkon beradi;
• “o'quvchi-kompyuter-o'qituvchi” interaktiv muloqotning yangi darajasini ta’minlanishi, muloqot
jarayonida o'quvchi ancha keng va har tomonlama axborotlarni olishi.
Hozirgi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari taraqqiy etgan zamonda o‘quvchilarni an’anaviy
dars o‘tish shakli bilan dars mavzusiga qiziqtirish ancha murakkab bo‘lib qolmoqda. Chunki inson
jamiyatni axborotlashtirish jarayoni bilan bog'liqligini Internet ma'lumotlaridan bilishi mumkin. Hayotning
o'zi bizni axborot texnologiyalardan o'quv jarayonida foydalanishni talab qilmoqda. Yoshlarning ekrandan
ma'lumot olib o'zlashtirishga moyilligi juda kuchli. Telefon, Internet tobora globallashayotgan zamonda
o‘quvchilarga bilimlarning o‘zi kerak emas uning hayotiyligi kerak. Mazkur mavzuda Xitoy faylasufi
Konfutsiyning “Aytsang unutaman, ko‘rsatsang
eslab qolaman, o‘zim bajarib anglab yetaman“ va bu
haqida yana bir pedagog olim K.D.Ushinskiyning “Biz ravshan taassurotlarni ko‘rish orqali hosil qilamiz,
chunki biz o‘zimiz eshitgan narsalardan ko‘ra, ko‘zimiz bilan ko‘rganlarimizni osonroq tasavvur qilamiz.
Ayni bir vaqtda ham ko‘rish, eshitish hamda muskul harakati yordami bilan hosil qilingan taassurot,
ayniqsa, ravshan tasavvur hosil qildi va xotirada uzoq vaqt saqlanadi” [64] degan fikirlari bugungi
hayotimizga ham mos kelishini alohida ta’kidlash o‘rinli bo‘ladi.
Jahon psixologlarning ta’kidlashicha, ta’lim oluvchi birinchi marta eshitgan mavzusining faqat
to'rtdan bir qismini, ko'rgan materiallarining esa uchdan bir qisminigina eslab qoladi; ham ko'rib, ham
eshitsa axborotning ellik foizini yodda saqlaydi. Interaktiv multimedia texnologiyalaridan foydalanganda
esa bu ko'rsatkich 75 % tashkil etadi [66].
Shu bois katta hajmdagi axborotni qabul qilish, tushunish hamda
voqelikka nisbatan faol va
mas’uliyatli munosabatni tarbiyalashning psixofiziologik va estetik xususiyatlarini hisobga oluvchi
multimedia nazariyasini, ya’ni multimedia pedagogikasini geografiya ta’limida tadbiq etish muhim masala
hisoblanadi.
Maktab geografiya darslarining asosiy vazifasi o‘quvchilarga geografiya to‘g‘risidagi bilimlar bilan
birga fanning mazmunini tashkil etuvchi tasavvur va tushunchalar tizmini shakllantirishdan iborat. Maktab
ta’lim jarayonida har bir dars o‘quv dasturiga muvofiq hozirgi zamon talablariga javob bera oladigan o‘quv
qurollari bilan jihozlanishi lozim.Geografiya fani boshqa fanlarga nisbatan o‘quv qurollarining va
ko‘rgazmali vositalarning rang-barangligini talab qiluvchi fanlardan biri desak adashmagan bo‘lamiz.
Maktabda geografiya fanini o‘qitishda ko‘rgazmalli qurollarsiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Bu to‘g‘risida
“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4
132
mashhur geograf olimi N.N Baraniski “Fanlarning hech biri shunday darajada ko‘rgazmalilik va qiziqarlikka
muhtoj emas, geografiya fanichalik ta’limning ko‘rgazmali va qiziqarli usullarini talab etmaydi” [64] deb
bergan bahosi hanuzgacha o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q. Darhaqiqat,Geografiya ta’limida, xususan
“Jahon iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi” fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanib o‘qitish
samarali natija beribgina qolmay darsda ko‘rgazmali qurollarning rang-barangligini ta’minlashda muhim
vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Xulosa qilib aytganda, axborot texnologiyalarini geografiya ta’limiga, xususan “Jahon
iqtisodiy-
ijtimoiy geografiyasi” fanining o‘qitish jarayoniga tatbiq etish, o‘quvchilarda intiluvchanlik va
izlanuvchanlik qobiliyatini shakllantirishga turtki beradi hamda egallagan bilimlarini xotirada saqlash
darajasini oshiradi. Shu bilan birga, ta’lim materiallariga qiziqishini orttirib borib, kompyuterda ishlash
qobiliyatini o'stirishga xizmat qiladi. Shuni anlagan holda biz yosh ilmiy izlanuvchilarning vazifamiz
o‘quvchilarga oson bo'lgan o‘qitish metodlari, usul va vositalarini o‘ylab, izlanib topmog‘imiz va
amaliyotga joriy etmog‘imiz lozim. Shundagina davlatimiz tomonidan uzliksiz ta’lim
doirasida olib
borilayotgan islohotlar, chora-tadbirlar, qonun va qarorlarda [1,2,3,4] belgilangan vazifalarni bajarishga
hamda geografiya ta’limida, dars jarayonining sifat darajasi oshishiga erishamiz.
