“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4
84
fakr (ixtiyoriy faqirlik) talabiga qatʼiy rioya qilish taʼlimotini asos qilib olgan. Bahouddin Naqshband
maʼnaviy yoʼlboshchisi sifatida Maxtumquliga ibrat boʼldi, chunki aynan u insonning eng muhim vazifasi
boshqalarga yordam koʼrsatish, beminnat xizmat qilish ekanligini taʼkidlagan. Shuningdek, inson doimo
butun dunyo bilan yolgʼiz qolgandek yashashi kerakligini alohida taʼkidlab oʼtgan. Bu koʼrsatmalarning
barchasini Maxtumquli oʼrganib, shoirning ongi va qalbiga singib ketgan. U oʼzgaruvchan dunyoni ham
fikrlash, ham ruhiy oʼz-oʼzini yoʼq qilish orqali tushunishga intildi. Gohida esa Maxtumqulining xotirjam
tafakkuri idealga boʼlgan qoniqmagan tashnalikdan ichkaridan ovoz isyon qiladi. Shoir uygʼunlik va
yaxlitlikda boʼlishni anglashning imkonsizligini taʼkidlaydi. postulatlar va sof insoniy mulohazalar va
imkoniyatlar oʼrtasida sezilarli kontrastli farq bor. Idealga chanqoqlik (“Yomgʼir, yomgʼir ber,
podshohimga”) toʼymaydi va shu orqali ijodiy individuallikning universalligi tasdiqlanadi. Shoir oʼzini
demurgdek his qiladi. Ijodiy iroda qalbni ozod qiladi, hayotga toʼkinlik, erkinlik tuygʼusini baxsh etadi.
“Shoirning buyukligini koʼrsatuvchi qirralardan yana biri shundaki, u oʼz oʼquvchisini ana savollarga javob
topishga, sirlarni yechishga muttasil undaydi. Oʼqiganingiz sari oʼzingiz sezmagan holda Maxtumqulining
shaydosiga, maftuniga aylanib boraverasiz” .
18-asrda Maxtumqulining asosiy ijtimoiy tafakkurini - “turkman qabilalarini birlashtirish”ni amalga
oshirishda katta qarama-qarshilik yuzaga keldi. Bu asrda har bir turkman qabilasi oʼz yoʼlini izlagan,
qabilalar oʼrtasida kuchli nifoq boʼlgan. Milliy turkman davlatining yoʼqligi, bu qabilalarning turli joylarda
himoya izlashi kelishmovchilikni yanada kuchaytirdi, ularni bir-biridan yanada uzoqlashtirdi. Turkmanlar
oʼrtasida tartibsizlikni keltirib chiqarmoqchi boʼlgan ataylab harakat qiluvchi kuchlar juda oz edi. Va
oʼshanda mutafakkir Maxtumquli xalqning eng katta dushmani tarqoqlik, umumiy tushuncha, barcha
qabilalarni birlashtirish, bir maqsad va yagona davlatga xizmat qilish zarurligini qayta-qayta takrorlagan.
Yagona turkman millati, kuchli va buzilmas turkman davlatini shakllantirish uchun kurashish zarurligini
yodga solishga harakat qildi. Maxtumqulining bu gʼoyasi hamma uchun aniq va koʼngilga yaqin boʼlgan.
XVIII-XIX asrlarda bu sheʼr turkman xalqi uchun davlat madhiyasi boʼlib xizmat qilgan. Lekin boʼlingan
xalqni bir dastaxon ortida birlashtirish uchun bu yorqin orzuni qanday amalga oshirish kerak? Buning uchun
mutafakkir shoir gʼoyani ilgari surdi – hamma “vijdoniga qarab”, bir yetakchi atrofida birlashsin. Shoir
qanchalik ogʼir va umidsiz vaziyatlarda boʼlmasin, xalqining baxtli kelajagiga ishonchini yoʼqotmagan.
Xulosa
qilib aytganda, Maxtumqulining turkman xalqi oldidagi eng katta xizmati uning birdamlik
uchun kurashi va nifoqni qoralashidir. Uzoq vaqt davomida turkman xalqining koʼplab avlodlari uning
birdamlik sabogʼida tarbiyalangan va tarbiyalanmoqda. Qudratli davlatni orzu qilgan Maxtumquli yorqin
gʼoyalari toʼgʼriligini hayot isbotladi. Mutafakkir shoir xalqiga orzu qilgan baxtli kelajak bugun haqiqatga
aylandi. Hozirda mustaqil Turkmaniston dunyo xaritasida tinchlik va totuvlik mamlakati sifatida tanilgan.
Birlikni buyuk moʼjiza deb bilgan turkman xalqi Maxtumqulidan hamisha minnatdor boʼladi. Buyuk
shoirning yorqin gʼoyalari, hikmatli koʼrsatmalari, saboqlari Vatanimiz qudrati va ravnaqi yanada
mustahkamlanishida hamisha muhim ahamiyat kasb etadi. Yangi tarixiy davrda - Turkman davlatining
qudrati va saodati davrida Maxtumquli nufuzi tobora ortib bormoqda, uning umuminsoniy qadriyatga
aylanib, maʼnaviy poydevori boʼlgan uzoqni koʼra oluvchi fikr va axloqiy-falsafiy qarashlariga talab tobora
ortib bormoqda.
