Key words:  database, software, programming environment, Delphi, field, IOS, component,  application. Kirish

“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4 
91 
Asosiy qism. 
2017-2021-yillarda Oʻzbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor 
yoʻnalishi boʻyicha Harakatlar strategiyasida ta’lim va fanni rivojlantirishga asoslangan uzluksiz ta’lim 
tizimini yanada takomillashtirish, sifatli ta’lim xizmatlari salohiyatini oshirish, malakali kadrlar tayyorlash, 
oliy va umumiy oʻrta ta’lim maktablari oʻquv adabiyotlari sifatini tubdan yaxshilash nazarda tutilgan. 
Bundan tashqari, ta’lim sifatini tubdan yaxshilashda fan, ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyasini 
ta’minlash bilan bir qatorda raqamli texnologiyalardan foydalanish muhimligi ta’kidlangan [9]. 
“Delphi dasturlash muhitida komponentalar bilan ishlash texnologiyalari
” nomli oʻquv 
qoʻllanmada dasturlash tillari, raqamli texnologiyalar, dasturlash muhitini oʻrganish mezonlari haqida 
ma’lumotlar mavjud. Oʻquv qoʻllanmadan umumiy oʻrta ta’lim maktablari oʻqituvchi va oʻquvchilari, kasb -
hunar kollejlari va texnikumlar talabalari, oliy oʻquv yurtlari talabalari va magistrlari hamda foydalanishlari 
mumkin [7]. 
Ta’limning bugungi vazifasi oʻquvchilarni kun sayin ortib borayotgan axborot ta’lim muhiti sharoitida 
mustaqil faoliyat koʻrsata olish, turli sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalarini samarali qoʻllash va 
axborot oqimidan oqilona foydalanishga oʻrgatishdan iborat. Shu maqsadda oʻquvchilarga uzluksiz ravishda 
mustaqil ishlash imkoniyati va sharoitini yaratib berish hamda ijodiy fikrlash va mustaqil qarorlar qabul 
qilishga oʻrgatish ta’lim sifatini oshishiga olib keladi. Bu masalaning yechimi tabiiyki, mazkur jarayonning 
asosiy tashkilotchisi - pedagoglarni tayyorlash sifatiga bogʻliq. Darsga kiruvchi har bir oʻqituvchidan 
quyidagi 3 ta sifat talab qilinadi: 
•
oʻqituvchi bilimi ya’ni oʻzi oʻqitadigan fanni chuqur bilishi; 
•
oʻqituvchining pedagogik mahorati ya’ni mavzuni oʻquvchilarga yetkaza berishi; 
•
oʻqituvchining psixologik holati ya’ni hayotiy, oilaviy muammolarni unutgan holda darsga kirishi. 
Har bir jamiyatning kelajagi uning ajralmas qismi va hayotiy zarurati boʻlgan ta’lim tizimining qay 
darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi. Bugungi kunda uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilish va 
takomillashtirish, yangi sifat bosqichiga koʻtarish, unga ilgʻor pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy 
qilish, ta’lim samaradorligini oshirish, yuqori darajada oʻzlashtirish natijalariga erishishni ta’minlovchi 
innovatsion texnologiyalardan foydalanishning samarali usullarini ishlab chiqish, xususan, zamon talab 
etayotgan axborot texnologiyalari boʻyicha pedagogik innovatsiyalardan foydalanish dolzarb muammolardan 
hisoblanadi. Ta’lim jarayoniga innovatsiyalarni qoʻllash bugungi kunda quyidagi vazifalarni amalga 
oshirishni talab etadi [5] : 
•
oʻquv fanining aniq maqsadini aniqlash; 
•
fanning hajmi va mazmunini aniqlash; 
•
zarur boʻlgan ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va tavsiya etish; 
•
fanning moddiy va texnik ta’minotini yaratish; 
•
ta’lim oluvchilarning xususiyatlarini oʻrganish; 
•
oʻqituvchining tayyorgarligi va dars mashgʻulotini loyihalash. 
Yuqoridagi vazifalarni hal qilishning eng toʻgʻri yoʻli dars mashgʻulotini loyihalashda integrallashgan 
ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va ulardan darsning turli bosqichlarida samarali foydalanish 
imkoniyatlarini izlashdan iboratdir. Informatika fanini oʻqitishda shaxsga yoʻnaltirilgan ta’limning quyidagi 
metodlarini qoʻllash maqsadga muvofiqdir [5]: 
•
oʻyinli texnologiyalar;
•
muammoli oʻqitish;
•
dasturlashtirilgan oʻqitish;
•
kompyuterlashtirilgan oʻqitish;
•
modulli oʻqitish. 
Ushbu metodlar oʻquvchilarning faollashtiruvchi va jadallashtiruvchi faoliyati tashkil etish, hayotda 
oʻz oʻrnini barqaror qilish, oʻzini-oʻzi boshqarish, oʻz imkoniyatlarini amalga oshirish, irodani tarbiyalash, 
muayyan yondashuvlar, ma’naviy, estetik va dunyoqarashni shakllantirishdagi hamkorlikni, jamoaga kirishib 
keta olishni, kommunikativlikni tarbiyalashga moʻljallangan. Informatika va axborot texnologiyalari fanini 
oʻqitishda dasturlash tillaridan foydalanish oʻquvchilarda mantiqiy fikrlash, algoritmlar va dasturlarni tuzish, 
ularni kompyuter yordamida amalga oshirish, ishlab chiqilgan dasturlarni jamiyatning turli sohalarida 
qoʻllash va natijalarni tahlil qilishga oʻrgatadi. Oʻquvchilarga dasturlash fanlarini oʻqitishda asosan ularni 
qobiliyatlarini inobatga olib, qaysi dasturlash tillariga qiziqishiga qarab yoʻnaltirish yaxshi samara beradi. 
Bundan tashqari, oʻyin dasturlari, trenajor dasturlar, koʻrgazmali, multimedia vositalaridan foydalanilsa 
oʻquvchi eslab qolishi va jarayonni koʻz oldida tasavvur qilishi oson kechadi. 
Hozirgi kunda bir nechta dasturlash tillari ishlab chiqilgan boʻlib, bularga Paskal, Delphi, C++, C#, 
Python, Java va boshqalarni misol qilish mumkin. Bu dasturlash tillari biror yoʻnalishdagi masalalarni hal 
qilishga moʻljallangan boʻlib, ularni obyektga yoʻnaltirilgan dasturlash tillari deyish mumkin [6]. Dasturlash 

“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4 
92 
tillari ichida keng tarqalgani bu Paskal dasturlash tili boʻlib, dasturlash tilini oʻrgatish maqsadida ishlab 
chiqilgan. Paskal dasturlash tilidan keng foydalanishga asosiy sabab dasturning soddaligi va undan 
foydalanish qulayligidadir. Bundan tashqari Delphi dasturlash muhiti ishlab chiqilgan boʻlib, bunda 
yoziladigan kodlash asosini Paskal dasturlash tili tashkil etadi. Delphi dasturlash muhitida ilova va 
komponentalardan foydalanib, tuziladigan dasturni koʻrgazmali qilish imkoniyatlari mavjud. Oʻquvchi 
Delphi dasturlash muhitidan foydalanganda ilova oynasini hosil qilish, unga tayyor boshqarish obyektlarini 
joylash va interfaol ilovalarni yaratish imkoniyatlarini oʻzlashtiradi. Bir soʻz bilan aytganda, oʻquvchi 
oʻzining ma’naviy, ruhiy va intelektual salohiyatini rivojlantiradi, kamolotga intilish, kognitivlik 
koʻnikmalarini mustaqil ravishda muntazam oshirib borish va oʻz xatti-harakatlarini baholash imkoniyatiga 
ega boʻladi. Delphi muhitida quyidagi dasturlarni koʻrib chiqamiz, bu dasturlar oʻquvchini dasturlashga 
qiziqtiradi, mantiqiy fikrlashga undaydi va shu bilan birgalikda matematika, fizika fanlarini yaxshi 
oʻzlashtirishiga sabab boʻladi [8]. 
Zamonaviy ta’lim metodlardan foydalanib dars mashgʻulotlarni olib borishni faol oʻqitish shakllaridan 
biri deb qarash mumkin. Bunday darslar oʻqituvchi va oʻquvchilarning ijodiy yondashuvini, oʻquvchilarning 
faol bilish faoliyati jarayonida malakalarni oʻzlashtirishlarini, oʻzining kelajakdagi pedagogik faoliyatida 
oʻyinli texnologiyalaridan foydalanish koʻnikma va malakalarini shakllantirishni koʻzda tutadi. Oʻyinli 
texnologiyalardan foydalanib mashgʻulotni tashkil etish va oʻtkazish oʻrganilayotgan materialga doir 
atamalarni mukammal tushunishda va eslab qolishda muhim asos boʻlib hisoblanadi. Oʻyinli texnologiyalar 
natijasida talabalarning bilish faoliyati rivojlanadi, oʻquv materialini oʻrganishga qiziqishi uygʻonadi, olgan 
bilimlarini mustahkamlaydi. Bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri aynan yosh avlodni mustaqil va 
erkin fikrlashga oʻrgatishdan iborat [5]. 

Download 2,09 Mb.