“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4
91
Asosiy qism.
2017-2021-yillarda Oʻzbekiston Respublikasini rivojlantirishning
beshta ustuvor
yoʻnalishi boʻyicha Harakatlar strategiyasida ta’lim va fanni rivojlantirishga asoslangan uzluksiz ta’lim
tizimini yanada takomillashtirish, sifatli ta’lim xizmatlari salohiyatini oshirish, malakali kadrlar tayyorlash,
oliy va umumiy oʻrta ta’lim maktablari oʻquv adabiyotlari sifatini tubdan yaxshilash nazarda tutilgan.
Bundan tashqari, ta’lim sifatini tubdan yaxshilashda fan, ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyasini
ta’minlash bilan bir qatorda raqamli texnologiyalardan foydalanish muhimligi ta’kidlangan [9].
“Delphi dasturlash muhitida komponentalar bilan ishlash texnologiyalari
” nomli oʻquv
qoʻllanmada
dasturlash tillari, raqamli texnologiyalar, dasturlash muhitini oʻrganish mezonlari haqida
ma’lumotlar mavjud. Oʻquv qoʻllanmadan umumiy oʻrta ta’lim maktablari oʻqituvchi va oʻquvchilari, kasb -
hunar kollejlari va texnikumlar talabalari, oliy oʻquv yurtlari talabalari va magistrlari hamda foydalanishlari
mumkin [7].
Ta’limning bugungi vazifasi oʻquvchilarni kun sayin ortib borayotgan axborot ta’lim muhiti sharoitida
mustaqil faoliyat koʻrsata olish, turli sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalarini samarali qoʻllash va
axborot oqimidan oqilona foydalanishga oʻrgatishdan iborat. Shu maqsadda oʻquvchilarga uzluksiz ravishda
mustaqil ishlash imkoniyati va sharoitini yaratib berish hamda ijodiy fikrlash va mustaqil qarorlar qabul
qilishga oʻrgatish ta’lim sifatini oshishiga olib keladi. Bu masalaning yechimi tabiiyki, mazkur jarayonning
asosiy tashkilotchisi - pedagoglarni tayyorlash sifatiga bogʻliq. Darsga kiruvchi har bir oʻqituvchidan
quyidagi 3 ta sifat talab qilinadi:
•
oʻqituvchi bilimi ya’ni oʻzi oʻqitadigan fanni chuqur bilishi;
•
oʻqituvchining pedagogik mahorati ya’ni mavzuni oʻquvchilarga yetkaza berishi;
•
oʻqituvchining psixologik holati ya’ni hayotiy, oilaviy muammolarni unutgan holda darsga kirishi.
Har bir jamiyatning kelajagi uning ajralmas qismi va hayotiy zarurati boʻlgan ta’lim tizimining qay
darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi. Bugungi kunda uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilish va
takomillashtirish, yangi sifat bosqichiga koʻtarish, unga ilgʻor pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy
qilish, ta’lim
samaradorligini oshirish, yuqori darajada oʻzlashtirish natijalariga erishishni ta’minlovchi
innovatsion texnologiyalardan foydalanishning samarali usullarini ishlab chiqish, xususan, zamon talab
etayotgan axborot texnologiyalari boʻyicha pedagogik innovatsiyalardan foydalanish dolzarb muammolardan
hisoblanadi. Ta’lim jarayoniga innovatsiyalarni qoʻllash bugungi kunda quyidagi vazifalarni amalga
oshirishni talab etadi [5] :
•
oʻquv fanining aniq maqsadini aniqlash;
•
fanning hajmi va mazmunini aniqlash;
•
zarur boʻlgan ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va tavsiya etish;
•
fanning moddiy va texnik ta’minotini yaratish;
•
ta’lim oluvchilarning xususiyatlarini oʻrganish;
•
oʻqituvchining tayyorgarligi va dars mashgʻulotini loyihalash.
Yuqoridagi vazifalarni hal qilishning eng toʻgʻri yoʻli dars mashgʻulotini loyihalashda integrallashgan
ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va ulardan darsning turli bosqichlarida samarali foydalanish
imkoniyatlarini izlashdan iboratdir. Informatika fanini oʻqitishda shaxsga yoʻnaltirilgan ta’limning quyidagi
metodlarini qoʻllash maqsadga muvofiqdir [5]:
•
oʻyinli texnologiyalar;
•
muammoli oʻqitish;
•
dasturlashtirilgan oʻqitish;
•
kompyuterlashtirilgan oʻqitish;
•
modulli oʻqitish.
Ushbu metodlar oʻquvchilarning faollashtiruvchi va jadallashtiruvchi faoliyati tashkil etish,
hayotda
oʻz oʻrnini barqaror qilish, oʻzini-oʻzi boshqarish, oʻz imkoniyatlarini amalga oshirish, irodani tarbiyalash,
muayyan yondashuvlar, ma’naviy, estetik va dunyoqarashni shakllantirishdagi hamkorlikni, jamoaga kirishib
keta olishni, kommunikativlikni tarbiyalashga moʻljallangan. Informatika va axborot texnologiyalari fanini
oʻqitishda dasturlash tillaridan foydalanish oʻquvchilarda mantiqiy fikrlash, algoritmlar va dasturlarni tuzish,
ularni kompyuter yordamida amalga oshirish, ishlab chiqilgan dasturlarni jamiyatning
turli sohalarida
qoʻllash va natijalarni tahlil qilishga oʻrgatadi. Oʻquvchilarga dasturlash fanlarini oʻqitishda asosan ularni
qobiliyatlarini inobatga olib, qaysi dasturlash tillariga qiziqishiga qarab yoʻnaltirish yaxshi samara beradi.
Bundan tashqari, oʻyin dasturlari, trenajor dasturlar, koʻrgazmali, multimedia
vositalaridan foydalanilsa
oʻquvchi eslab qolishi va jarayonni koʻz oldida tasavvur qilishi oson kechadi.
Hozirgi kunda bir nechta dasturlash tillari ishlab chiqilgan boʻlib, bularga Paskal, Delphi, C++, C#,
Python, Java va boshqalarni misol qilish mumkin. Bu dasturlash tillari biror yoʻnalishdagi masalalarni hal
qilishga moʻljallangan boʻlib, ularni obyektga yoʻnaltirilgan dasturlash tillari deyish mumkin [6]. Dasturlash
“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4
92
tillari ichida keng tarqalgani bu Paskal dasturlash tili boʻlib, dasturlash tilini oʻrgatish maqsadida ishlab
chiqilgan. Paskal dasturlash tilidan keng foydalanishga asosiy sabab dasturning soddaligi va undan
foydalanish qulayligidadir. Bundan tashqari Delphi dasturlash muhiti ishlab chiqilgan boʻlib, bunda
yoziladigan kodlash asosini Paskal dasturlash tili tashkil etadi. Delphi dasturlash
muhitida ilova va
komponentalardan foydalanib, tuziladigan dasturni koʻrgazmali qilish imkoniyatlari mavjud. Oʻquvchi
Delphi dasturlash muhitidan foydalanganda ilova oynasini hosil qilish, unga tayyor boshqarish obyektlarini
joylash va interfaol ilovalarni yaratish imkoniyatlarini oʻzlashtiradi. Bir soʻz bilan aytganda, oʻquvchi
oʻzining ma’naviy, ruhiy va intelektual salohiyatini rivojlantiradi, kamolotga intilish, kognitivlik
koʻnikmalarini mustaqil ravishda muntazam oshirib borish va oʻz xatti-harakatlarini baholash imkoniyatiga
ega boʻladi. Delphi muhitida quyidagi dasturlarni koʻrib
chiqamiz, bu dasturlar oʻquvchini dasturlashga
qiziqtiradi, mantiqiy fikrlashga undaydi va shu bilan birgalikda matematika, fizika fanlarini yaxshi
oʻzlashtirishiga sabab boʻladi [8].
Zamonaviy ta’lim metodlardan foydalanib dars mashgʻulotlarni olib borishni faol oʻqitish shakllaridan
biri deb qarash mumkin. Bunday darslar oʻqituvchi va oʻquvchilarning ijodiy yondashuvini, oʻquvchilarning
faol bilish faoliyati jarayonida malakalarni oʻzlashtirishlarini, oʻzining kelajakdagi pedagogik faoliyatida
oʻyinli texnologiyalaridan foydalanish koʻnikma va malakalarini shakllantirishni koʻzda tutadi. Oʻyinli
texnologiyalardan foydalanib mashgʻulotni tashkil etish va oʻtkazish oʻrganilayotgan materialga doir
atamalarni mukammal tushunishda va eslab qolishda muhim asos boʻlib hisoblanadi. Oʻyinli texnologiyalar
natijasida talabalarning bilish faoliyati
rivojlanadi, oʻquv materialini oʻrganishga qiziqishi uygʻonadi, olgan
bilimlarini mustahkamlaydi. Bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri aynan yosh avlodni mustaqil va
erkin fikrlashga oʻrgatishdan iborat [5].
