“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4
86
xil xatti-harakatlarni amalga oshiradilar. Bunda insondagi motivatsiya belgilari faoliyatining tashqi tomonida
namoyon bo‘ladi. Shuning uchun ham tadqiqotchilar faoliyatni amalga oshirish sabablari haqidagi savolga
motiv va motivlarning tushunchalari bilan javob beradilar.
Mohiyatan, motivatsiyani tadqiq etish - bu insonni faoliyatga boshlaydigan va quvvatlantiradigan
sabablar va omillarni aniqlash shuningdek, ma’lum bir xulq-atvorni bajarilishiga olib keladigan chorlovchi
sabablarni o‘rganish ham sanaladi.
Motiv tushunchasidan birinchi bo‘lib, XX asr boshlarida nemis faylasufi A.Shopengauer o‘z asarida
foydalangan. Muallifga ko‘ra, motiv bu – keng ma’noda inson ehtiyojlari, instinktlari, munosabatlari va
hissiyotlarida aks etuvchi kategoriyadir[2]. Hozirgi kunga kelib, ushbu tushuncha psixologiya fanida inson
xatti-harakatlarining sabablarini tushuntiruvchi ichki reguliyatsion tizim sifatida xizmat qilmoqda.
V.G.Aseyevning ta’rificha, motiv – bu harakatlarning maqsadlarini aniqlash yoki rejadagi faoliyatni
qaysi vositalar bilan bajarish kerakligi aniqlashdir[3]. Demak, motivlar faoliyat maqsadi va natijasini
belgilovchi psixologik asosdir. Biroq, mazkur tushunchaning asoslanishi uzoq tarixga ega bo‘lishiga
qaramay, haliga qadar fanda motivlarning mohiyatini ochib beruvchi yagona ta’rif mavjud emas. “Motiv”
tushunchasi keng qamrovli yondoshuvlar bilan tavsiflanadi. Motiv va motivatsiyani o‘rganishdagi turli xil
nazariy yondashuvlar, birinchidan, zamonaviy psixologik maktablarning turli falsafiy, psixologik
yo‘nalishlari, ikkinchidan, ushbu kategoriyaning mazmun jihatdan murakkabligi tufayli yuzaga kelgan. Ana
shu holatlardan kelib chiqib, biz insonning motivatsion sohasini o‘rganishdagi asosiy yo‘nalishlarni ajratib
olishimiz muhim hisoblanadi.
Tadqiqotchi Ye.P.Ilinning ta’kidicha, hozirga qadar yaratilgan motivatsiya borasidagi nazariyalar,
mumtoz qarashlarning barchasi zamonaviy motivatsiya psixologiyasining boshlang‘ich tarixi yoki
evolyutsiyasidir[4]. Ushbu nazariyalar fanda tadqiqotchilar o‘rtasida qarama-qarshi fikrlarni hosil qilishiga
keng xizmat qiladi.
Demak biz tadqiq etayotgan ishimizda aynan kursantlarning harbiy ta’lim jarayonida o‘quv
motvatsiyasining taxlili hakida so‘z boradi. Mazkur tadqiqotimizda ta’lim motivatsiyasi diagnostikasi
metodikasi (A.A.Rean va V.A.Yakunin, N.S Badmayeva modifikatsiyasi) dan foydalandik. Tadqiqot
jarayoniga O‘zbekiston Respublikasi Mudofa vazirligi Axborot-komunikatsiya texnalogiyalari va aloqa
harbiy institutining 39 nafar kursantlari jalb etildi.
Biz “
