“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
www.pedagoglar.uz
Volume-31, Issue-2, April - 2023
181
UMUMIY O’RTA TA’LIM MAKTABLARI TASVIRIY SAN’AT
DARSLARIDA TABIAT MANZARALARINI BOSQICHLI
ISHLASH USULLARI
Samarqand davlat universiteti
Burxonova Nafisa Azimjonovna
Ilmiy rahbar: Istamov Zavqiddin Sadulloyevich
Annotatsiya:
Ushbu maqolada maktab o’quvchilariga tabiat manzarasini bosqichlar asosida
tasvirlashning qonun-qoidalari to’la to’kis yoritib berilgan. Bunda eskizdan boshlab,
joylashtirish, ufq chizig’i, ranglar garmoniyasi, yorug’-soya nisbatlari hamda ishning
yakuniy bosqichgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi.
Kalit so’zlar: Rang garmoniyasi, kompozitsiya, kolorit, kontrast.
Barcha san'at turlarida bo`lgani kabi tasviriy san'atda ham, (rangtasvir,
qalamtasvir, haykaltaroshlik) o`z ichida har xil janrlarga ajraladi.
Janrlarga ajratish
rangtasvirda yaqqolroq ko`zga tashlanadi. Tasviriy san'at asarlarini janrlarga
ajratishda, odatda, rasmda nima tasvirlanganligi asos qilib olinadi. Shunga ko`ra,
rangtasvir asarlarini peyzaj (tabiatni tasvirlash), natyurmort (narsa-buyumlar tasviri),
portret (inson tasviri), syujetli-mavzuli kartina (xayotiy voqealarni tasvirlash) kabi
janrlarga ajratish mumkin. Tasviriy san'atning qalamtasvir (grafika) turi ham shu tarzda
janrlarga ajratiladi.
"Peyzaj" fransuzcha so`z bo`lib "tabiat" degan ma'noni anglatadi.
Tasviriy
san'atda tabiatni real yoki xayoliy ko`rinishlarini aks ettirishga bagishlangan asar
peyzaj: yoki manzara deyiladi. Manzara qalamtasvir
yoki haykaltaroshlikda ham
yaratilishi mumkin. Biroq, manzara janrining imkoniyatlari rangtasvir san'atida har
tomonlama, to`laligicha uz ifodasini topadi.
Manzara janrining paydo bo`lishi juda uzoqlarga borib taqaladi. Manzara
tasvirlarining keng tarqalishini qadimgi Shark davlatlari
xududida va Krit orollarida
olib borilgan arxeologik qazishmalarda topilgan buyumlar misolida ko`rish mumkin.
Tabiat manzaralarini aks ettirish Xitoy rassomlik san'atida VI asrda paydo
bo`lgan. Yevropa san'atida manzara janri mustaqil janr sifatida XVII asrdan boshlab
rivojlandi. U, ayniqsa, golland rangtasvir san'atida keng tarqaldi. Shuni qayd etib o`tish
kerakki, to XVII asrgacha tabiat manzarasi ko`rinishlari
faqat mavzuli surat yoki
portretlar uchun fon vazifasini o`tagan. Manzara janri mustaqil janr sifatida
shakllangan bo`lsa-da, unda ba'zan inson obrazini ham uchratish mumkin.
Biroq, manzara
kompozisiyasida inson tasviri, shuningdek,
kichik voqeaviy
saxnalar hal qiluvchi rol uynamaydi, balki manzarani to`ldirish,
tasvirning jonli
