Ifodali o'qish. Ifodali o'qish intonatsiya — ohang yordamida asarning g'oyasi va
jozibasini to'g'ri, aniq, yozuvchi niyatiga mos ravishda ifodalay bilishdir. „Ifodali
o'qish adabiyotni aniq va ko'rgazmali o'qitishning dastlabki va asosiy shaklidir", deb
ta'kidlaydi metodist olima M.A.Ribnikova. Demak, ,,Ifodali o'qishning asosiy vazifasi
asarning mazmunini va emotsionalligini intonatsiya orqali o'quvchilarga ko'rgazmali
qilib ko'rsatishdir. Ifodali o'qishning asosiy tamoyili o'qiladigan asar g'oyasi va badiiy
qimmatini chuqur tushuntirishdir".
Intonatsiya (ohang). Intonatsiya og'zaki nutqning
birgalikda harakat qiluvchi
elementlari: urg'u, nutq tempi va ritmi, pauza, ovozning past-balandligining
yig'indisidir. Bu elementlar bir-biriga ta'sir etadi va
hammasi birgalikda asarning
mazmunini, g'oyasini, qahramonlarning turli kayfiyatini, ichki kechinmalarini
ifodalaydi.
O'quvchilar ifodali nutq asoslarini egallashlari
uchun muhim shartlar
quyidagilardan iborat:
1.
Nutq jarayonida nafasni to'g'ri olish va to'g'ri taqsimlay bilish.
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
www.pedagoglar.uz
Volume-24, Issue-1, December - 2022
100
2.
Har bir tovushning to'g'ri artikulatsiyasi va aniq diksiya (burro
gapirish) malakasini egallash.
3.
Adabiy talaffuz me'yorlarini egallash
12
.
Bu shartlar faqat ifodali o'qishgagina emas, balki ifodali nutq-qa, ya'ni hikoya
qilishga ham taalluqlidir. O'quvchining har qanday og'zaki hikoyasi ifodali bo'lishi
zarur.
Ifodali o'qishning
asosiy vositalaridan bin ovozdir. Ovoz nafas bilan uzviy
bog'lanadi. Shuning uchun o'qituvchi bolalarning ifodali nutqi ustida ishlashni talaffuz
qilayotganda o'z nafasini boshqara olish va ovozdan to'g'ri foydalanishga o'rgatishdan
boshlaydi. Ovoz kuchi baland-pastlik,
uzun-qisqalik, tezlik (temp), yoqimli-
yoqimsizlik xususiyatlari bilan xarakterlanadi. O'quvchilar matn mazmuniga qarab,
baland yoki past ovozda o'qish (gapirish)ga,
nutqda tez, o'rtacha yoki sekin tempni
tanlashga, biror tuyg'uni ifodalashga o'rganadilar. Ifodali o'qishga o'rgatishda
o'quvchilar pauza va logik urg'u bilan ham tanishtiriladi.
Ifodali o'qishga tayyorlanish shartli ravishda uch bosqichga bo'linadi:
1. Asarning
aniq
mazmunini
tushunish,
unda
qatnashgan
shaxs-
larning
xatti-harakatini tahlil qilish, asarning g'oyasini belgilash, ya'ni
asarning g'oyaviy-mavzuviy asosini, uning obrazlarini badiiy vositalari
bilan yaxlit holda tushunish.
2.
Matnning
qaysi
joyida
to'xtam
(pauza)
qilishni,
mantiqiy
ur-
g’uning o'rnini, o'qish tempini belgilab olish.
3. O'qishni
mashq
qilish,
muallif
fikrini,
uning
tasvirlangan
voqea-
hodisalarga
va
qatnashuvchi
shaxslarga
munosabatini
ovoz
bilan
ifodalay olish uchun matnni qayta o'qish.
Asarning mazmuni va g'oyaviy yo'nalishini tahlil qilish ifodali o'qishga o'rgatish
bilan bog'lab olib boriladi. Ifodali o'qishga o'rgatishda matn mazmunini tushunish,
muallif hikoya qilgan voqealarga o'z munosabatini bildirish asosiy vazifa hisoblanadi.
O'quvchilarda ifodali o'qish malakasini shakllantirish uchun asarni o'qituvchining
ifodali o'qishi muhim ahamiyatga ega.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Abdullayeva Q. va boshqalar “O’qish ktobim” 2- sinf,T. 2006 yil
2. Abdullayeva Q., va boshqalar “Savod o’rgatish darslari” T, “O’qituvchi”1996 yil.
18. Abdullayeva Q. va boshqalar “2- sinfda o’qish darslari”, T., 2004 yil.
3. Azizxo’jayeva N.N. Pedagogik texnolofiyalar va pedagogik mahorat. Toshkent.
2006.
4. Abdullayeva Q., va boshqalar “Ona tili” T., “O’qituvchi ”1999 yil.
5.
Bo’ri Ziyamuhammedov, Mamarajab Tojiyev. Pedagogik
texnoloya- zamonaviy
o’zbek milliy modeli. Toshkent. 2009.
