Bonitirovkalash maqsadida qo‘llaniladigan koeffitsiyentlar

Download 1,91 Mb. Pdf ko'rish
bet	25/62
Sana	24.11.2023
Hajmi	1,91 Mb.
	#104466

1 ... 21 22 23 24 25 26 27 28 ... 62

Bonitirovkalash maqsadida qo‘llaniladigan koeffitsiyentlar.
Namoyon bo‘lishi Sho‘rlanganlik Eroziyalanganlik
Haydov qatlamini skeletliligi
Toshlar Shag‘allar Chag‘ir toshlar
Sezilmaydi
1.0
1.0
1.0
1.0
1.0
Kuchsiz
0.85
0.95
0.90
0.90
0.95
O‘rtacha
0.60
0.80
0.75
0.80
0.85
Kuchli
0.40
0.70
0.60
0.65
0.70
Juda kuchli
0.30
0.50
0.40
0.45
0.50
Yuvilma
-
0,90
-
-
-

HAYDOV QATLAMIDAGI GUMUS MIQDORI, HAYDOV OSTI QATLAMI
ZICHLIGI UCHUN ISHLANGAN KOEFFITSIYENTLAR TO‘G‘RISIDA
Sug‘oriladigan tuproqlar va lalmikor yerlarda gumus miqdori oz bo‘lishiga
qaramasdan gumusni tuproq hosil bo‘lishi jarayoniga va uning unumdorligiga
bo‘ladigan ta’siri katta.
Tuproqda sodir bo‘ladigan jarayonlarning borishi va shakllanishida gumus roli
benihoyat katta sanaladi. Tuproq organik moddalari nisbatan yuqori singdirish
sig‘imiga ega hamda ko‘p miqdorda oziqa elementlarni saqlab turadi.
O‘zbekistondagi kam gumusli tuproqlarda organik va mineral o‘g‘itlar
yordamida yuqori darajada hosil olish yo‘llari ishlab chiqilgan. Kezi kelganda shuni
alohida qayd qilish kerakki, ko‘pchilik adabiyotlarda tuproq gumusi va organik
moddasi bir xilda talqin qilinadi. Bunday o‘ylash, ayniqsa talqin etish noto‘g‘ri.
D.S.Orlov ta’rifiga ko‘ra o‘zining to‘qima holini yo‘qotgan organiq
moddalarga gumus deyiladi.
Gumus "organik modda" tushunchasini ichiga kiradi, ya’ni organik modda
desak gumusni ham qamrab oladi, lekin gumus deganimiz bu hali tuproqdagi organik
modda emas. Tuproq organik moddasi gumusga nisbatan keng tushuncha bo‘lib,
gumussimon moddalar va bevosita gumusni qamrab olinadi.
Gumus deganda esa, murakkab tarkibli gumin va fulvokislotalari, qora gumin,
gimatomelan kislotalari ko‘z o‘ngimizda gavdalanmog‘i kerak.
Yuqorida qayd qilinganidek dehqonchilik ilmi ta’sirida gumusi kam bo‘lgan
tuproqlarda ham nisbatan yuqori hosil etishtirish texnologiyasi yaratilgan. Bu hodisa
ayrim mutaxassislarni gumusga bo‘lgan e’tiborini asossiz ravishda kamaytirib
yubordi. Shu bois tuproqni organik moddaga boyitishga qaratilgan chora tadbirga
e’tibor susayib ketmoqda.
Oxirgi yillarda g‘o‘za majmuasidagi qishloq xo‘jalik o‘simliklaridan
olinayotgan hosil miqdori o‘sish o‘rniga deyarli to‘xtab qoldi. Buning sabablari asta
sekinlik bilan gumusni yakka hokimlik natijasida kamayib ketishi bilan
bog‘lanmoqda.
Ma’lumotlarga ko‘ra bir gektar g‘o‘za maydonidan yiliga 300-400 kg
miqdorda gumus olib chiqib ketiladi. Bu xulosani ma’qullash qiyin, sabab o‘simliklar
bevosita gumus bilan oziqlanmaydi. Demak g‘o‘za maydonlaridagi gumus yiliga
300-400 kg miqdorda parchalanadi, ya’ni tuproq degumifikatsiya jarayoniga yuz
tutadi. Gumusni mineralizatsiyalanishi natijasida hosil bo‘lgan moddalar va
elementlar bilan o‘simliklar oziqlanishi mumkin.

36
Gumus miqdorini monokultura va mineral o‘g‘itlar ta’sirida o‘zgarishini
O‘zPITI ma’lumotlaridan ham ko‘rish mumkin.
Gumusni tuproq unumdorligini oshirishdagi roliga, "tuproqshunoslik" fanining
asoschisi V.V.Dokuchayev alohida e’tibor bergan. V.V.Dokuchayev dasht mintaqasi
tuproqlari uchun gumus zahirasiga maxsus shkala tuzgan.
Gumusni tuproq unumdorligini oshirishdagi benihoya katta ahamiyat kasb
etishi G.M.Tumin, F.Ya.Gavrilyuk, N.F. Tyumentsev va boshqalar e’tirof etganlar.
Bu fikrlar tuproqni bonitirovkalashda gumus va gumus qatlami qalinligiga
alohida e’tibor berilishiga olib keladi.

Download 1,91 Mb.

1 ... 21 22 23 24 25 26 27 28 ... 62

Download 1,91 Mb.

Pdf ko'rish