kompyuterning tarkibiy qismlari orasida jo‘natiladigan, cheklangan o‘lchamli
kodlarni vaqtincha saqlashga mo‘ljallangan oddiy qurilma tushuniladi. Registrning
muhim xossasi, uning ma’lumotlarni qabul qilish va berishda yuqori tezlikka ega
bo‘lishidir.
Registr uyalardan iborat, ularga so‘z, buyruq, ikkilik sanoq tizimida
berilgan son va boshqalarni yozish, eslash va o‘qib olish mumkin. Ko‘pincha registr
kompyuter ishlaydigan so‘z o‘lchami bilan bir o‘lchamga ega. Ixtiyoriy registrning
ish tezligi, u saqlay oladigan bitlar soni bilan belgilanadi.
7.3-rasm- Protsessorning boshqaruvidagi fizik qurilmalar.
Protsessor barcha qurilmalar bilan birgalikda ishlash imkoniyatini yaratadi.
Bu qurilma 1960 yildan beri turli ko‘rinishga kelgan bo‘lsada, uning fundamental
vazifasi o‘zgarishsiz qoldi.
Dastlabi protsessorlar vakum naylardan tashkil topgan.
Bu esa juda katta
elektr energiyasi va katta fizik o‘lchamlarni talab etardi. 1945 yilda ishlab
chiqarilgan, “INIAC” kompyuteri 18 mingta vakum naylardan iborat bo‘lgan. 1948
yili
vakum naylardan ancha ixsam, kichik va tez tranzistorlar ixtiro qilindi. 1956
yil tranzitor asosidagi birinchi kompyuter “UNIVAC” ishlab chiqildi.
Integrallashgan sxemalarning ixtiro qilinishi bugungi kundagi protsessorlarni
yaratilishiga omil bo‘ldi. Integrallashgan sxema bu-o‘zida
bir necha millionlab
tranzistorlarni birlashtirgan elektron plata bo‘lib, bu texnologiya asosida ishlab
chiqilgan birinchi protsessor 1971 yil “Intel”
firmasi tomonidan ishlab
chiqilgan, Intel-4004 dir. Bu protsessor 2300 ta tranzistordan tashkil topgan bo‘lib,
sekundiga 60 000 ta operatsiya bajara olgan (7.4-rasm).
7.4-rasm. Intel-4004 protsessori.
Hozirgi kunda protsessorlar bir necha milliyardlab tranzistorlardan tashkil
topadi va bitta elektron platada bir nechta protsessorlar joylashadi.
Bu biz bilgan
ko‘p yadroli protsessordir. (7.5-rasm) 2012 yil ishlab chiqilgan Intel Xeon 5
milliyard tiranzitordan tashkil topgan bo‘lib, bir tranzitor o‘lchami 22 nm gacha
(nanometrgacha) kichraytirildi. Buni qiyosalash uchun bitta soch tolasiga 22 nm
qalinlikdagi 4000 ta tranzitor joylashadi ko`z oldimizga keltirish yetarli hisoblahadi.
7.5-rasm. Protsessorning yadrolari.
Protsessorlarning asosiy ko‘rsatgichlari: